بازگشت داعش، چالش مشترک ایران و کشورهای همسایه/ضرورت افزایش همکاری‌های چندجانبه
طبق گزارش سیاست خارجی ایرنا، به‌خصوص در سال‌های اخیر، با توجه به افزایش و تنوع گروه‌های تروریستی نوظهور در سطح جهانی و به‌طور خاص در منطقه غرب آسیا، یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای این ناحیه، گسترش و نفوذ تروریسم و افراط‌گرایی بوده است. به همین دلیل، کشورهایی که خود قربانی تروریسم محسوب می‌شوند، تدابیر متعددی را جهت مقابله با این پدیده دامنه‌دار اتخاذ کرده‌اند.
همکاری میان کشورها در زمینه تأمین امنیت مرزهای مشترک، مبارزه با گروه‌های افراط‌گرا، استرداد اعضای گروه‌های تروریستی و سران آنها از کشورهای پناهنده، و همچنین مقابله با جرائم سازمان‌یافته و دیگر چالش‌ها، از طریق توافق‌های قضایی و امنیتی، از ضروریات اساسی در جنگ با تروریسم نوین و اشکال مختلف آن (سایبری، فرهنگی، مالی، پولشویی، تبلیغاتی و …) به شمار می‌آید. در این راستا، توافقات امنیتی بین ایران و عراق و پاکستان به عنوان دو همسایه شرقی و غربی کشورمان می‌تواند مورد تحلیل قرار گیرد.
با این حال، لازم است به نگرانی جدیدی که در پی تحولات اخیر در سوریه و اخبار مربوط به فرار و آزادی برخی زندانیان داعشی و خانواده‌های آنها به وجود آمده است، توجه ویژه‌ای گردد.
پیشتر کارشناسان مختلف در نظر داشتند تا وضعیت اردوگاه الهول در سوریه که در استان حسکه واقع شده و به “بمب ساعتی” نامبرده می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد. این اردوگاه، محل نگهداری تعداد قابل توجهی از خانواده‌هایی است که به گروه‌های تکفیری وابسته بودند. بر اساس آمار منتشر شده در سال ۲۰۲۳، جمعیت این اردوگاه تقریبا بین ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر است که بخش اعظم آن را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند.
اگرچه با توجه به تنوع ملیت‌های حاکم بر این اردوگاه (بر اساس آمار موجود، افرادی از ۴۵ کشور در این مکان حضور دارند)، این مساله یک تهدید جهانی محسوب می‌شود، اما نگرانی از فرار و آزادی این افراد برای کشورهای همسایه سوریه، به ویژه عراق، بیشتر از سایرین است. یکی از دلایل این نگرانی، میزبانی سوریه از این اردوگاه و وجود مرزهای مشترک با عراق است و دلیل دیگر این است که بخش عمده افرادی که در اردوگاه الهول حضور دارند، به ترتیب از سوریه و سپس از عراق هستند.
در این زمینه، باید اشاره کرد که مبارزه با تروریسم و جلوگیری از انتشار آن وظیفه‌ای جهانی است که بر عهده تمامی دولت‌ها قرار دارد؛ زیرا سوابق و رفتارهای گروه‌های تروریستی در سال‌های اخیر نشان داده که آنها مرز و محدوده خاصی نمی‌شناسند و همواره خواهان گسترش قلمرو خود هستند.
بیش از آنکه تنها به مقابله با آنچه که به نام گروه‌های تروریستی شناخته می‌شود محدود گردد، کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای غربی، باید به چرایی پیوستن شهروندان خود از جمله مردان، زنان، جوانان و حتی برخی چهره‌های مشهور به این گروه‌ها به دقت توجه کرده و اقدامات گسترده و چندجانبه‌ای به کار بندند تا از تکرار و دوام این معضل در آینده جلوگیری نمایند.
علاوه بر این، شواهد و مستندات متعدد از اردوگاه الهول حاکی از وجود فعالیت‌های مخفیانه در میان خانواده‌های داعشی‌ها است (از جمله پنهان‌سازی تسلیحات و مدارک مربوط به عملیات‌های انجام‌شده توسط داعش). این فضا روابط خاصی را میان آنها شکل داده که هرگونه تخطی از آنها می‌تواند به بهای جان انسان‌ها تمام شود.
پس از سقوط دولت سوریه، بیش از هر زمان دیگری باید نگران خروج افراد از اردوگاه و همچنین دیگر عناصر خطرناک، از جمله داعشی‌ها در بعضی زندان‌های سوریه بود که این افراد می‌توانند به طرق مختلف به داخل خاک عراق و برخی کشورهای دیگر منطقه وارد شوند و مجدداً اقدام به سازماندهی و سپس انجام عملیات تروریستی نمایند.
قابل ذکر است که مقامات امنیتی و سیاسی عراق پیش از تحولات اخیر در سوریه، از کانال‌های مختلف پیگیر وضعیت افراد حاضر در این اردوگاه بودند که تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک موسوم به «قسد» (SDF) قرار دارد و آزاد شدن آنها را به عنوان یک تهدید عمومی تلقی کرده‌اند. اما تاکنون هیچ تحولی در این راستا اتفاق نیفتاده و حتی کشورهای عمدتاً اروپایی، از پذیرش و بازگشت شهروندان خود که زمانی به هر طریق جزئی از داعش بودند یا از اعضای خانواده آنها به شمار می‌آیند، امتناع کرده‌اند و حاضر به پرداخت هزینه‌های آن نیستند.
در این میان، باید اشاره کرد که جمهوری اسلامی ایران نیز در دو دهه اخیر با توجه به اینکه امنیت خود را در پیوستگی با امنیت منطقه‌ای تعریف کرده، هزینه‌های بالایی را برای ایجاد و گسترش صلح، ثبات و امنیت در منطقه و مقابله با تروریسم صرف کرده است.
مقامات ایران از طریق کانال‌های مختلف رسمی و غیررسمی در دیدارهای دیپلماتیک و رایزنی‌های منطقه‌ای بر این موضوع تأکید کرده و می‌کنند که تروریسم تهدیدی برای همگان است و محدود به یک منطقه خاص نیست. بنابراین، همه باید با تقویت همکاری‌های چندجانبه به مقابله با آن بپردازند تا علی‌رغم میل و خواست برخی، شاهد منطقه‌ای امن و باثبات باشیم.
بدیهی است که گسترش تروریسم در منطقه و آنچه که برخی از آن به عنوان احیای داعش یاد می‌کنند، موضوعی نیست که برای هیچ یک از کشورهای منطقه منافع داشته باشد، چرا که تروریسم می‌تواند به شدت به خود حامیان و پشتیبانانش آسیب برساند و در این راستا به برخی کشورها توصیه می‌شود نسبت به تروریسم معیار دوگانه اتخاذ نکنند و آن را بر اساس منافع شخصی به خوب و بد تقسیم نکنند.
