نیما یوشیج نسبت به فردوسی اولویت بیشتری قائل بود

محمود معتقدی در یکی از اظهارات خود، بینش جالبی را بیان کرده و به این نکته اشاره دارد که اشعار نظامی بازتاب دهنده مفاهیم بنیادی از هم نوایی انسان با تاریخ، عشق و طبیعت هستند. او همچنین تأکید می کند که تعدادی از شاعران معاصر به طور عمیق تحت تأثیر شیوه های شاعری نظامی قرار گرفته اند و از جمله آنان می توان به نیما و ملک الشعرای بهار اشاره کرد. گفته می شود نیما حتی ارادت بیشتری به آثار نظامی نسبت به فردوسی نشان می داده است.

محمود معتقدی یکی از شاعران برجسته کشور به شمار می رود که در نیم قرن اخیر نه تنها در ادبیات معاصر فعال بوده، بلکه به پژوهش های عمیق در حوزه ادبیات کلاسیک نیز پرداخته و آثار ارزشمندی در هر دو زمینه خلق کرده است. در آستانه هفته بزرگداشت نظامی که به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار می شود، گفت وگویی با این پژوهشگر انجام شده که متن آن به شرح زیر است.

به نظر شما چه عواملی باعث ماندگاری اشعار نظامی در ادبیات کلاسیک ایران شده و چگونه این آثار پس از گذشت قرن ها هنوز تازگی خود را حفظ کرده اند؟

نظامی از زمان های دور به عنوان یکی از بزرگ ترین شاعران ادبیات فارسی شناخته می شود و هر یک از آثار او به مثابه دریایی وسیع از دانش و آگاهی جلوه گر است. بدون تردید نمی توان به تمام ویژگی های آثارش تنها در این مکالمه کوتاه پرداخت. با این حال، نظامی در عرصه شعر کلاسیک یک چهره ای ساختارمند و منحصر به فرد به حساب می آید که تأثیر شیوه روایی اش بر آثار شاعران بعدی به وضوح حس می شود. به نظر من، نگرش عمیق نظامی به تصوف و نوعی زندگی زاهدانه، از بارزترین خصوصیات زندگی او بوده است. او تمام جوانی خود را در انزوا و دور از زرق و برق و شهرت سپری کرد و در طول سی سال تلاش مستمر، آثار نامی چون «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «اسکندرنامه» و «مخزن الاسرار» را خلق نمود.

برخی از پژوهشگران بر این باورند که «مخزن الاسرار» نسبت به سایر آثار نظامی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. نظر شما در این باره چیست؟

باید اذعان کرد که در این سال ها، تقریباً تمامی آثار نظامی به عنوان منابع الهام برای پژوهشگران داخلی و خارجی مورد توجه قرار گرفته اند. اما من نیز با شما هم عقیده هستم که برخی زوایای عمیق این آثار همچنان به اندازه کافی مورد تحلیل قرار نگرفته اند. «مخزن الاسرار»، که به آن اشاره کردید، نمونه ای از ادبیات تعلیمی در شعر فارسی است و داستان هایی را در زمینه های اخلاق، موعظه و حکمت در خود جای داده است. همچنین، آثاری مانند «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون»، اگرچه در تعبیرهای ادبی پیچیده به شمار می روند، اما در حال حاضر به نوعی در میان عموم شناخته شده اند. اگرچه شاعران پیشین نظامی به داستان عشق «لیلی و مجنون» پرداخته بودند، اما او نخستین شاعری بود که به طرز ماهرانه ای این داستان را در قالب ۴۷۰۰ بیت و در مدت زمان چهار ماه نظم کرد و از این منظر، با سایر شاعران هم دوره خود متفاوت شد.

به نظر شما ویژگی کلیدی اشعار نظامی چیست؟

به سادگی می توان گفت که او خالق داستان های عاشقانه ای است که هر یک در بستر تاریخ شکل گرفته اند و این امر موجب شده تا امروز مخاطبان بیشتری به خواندن این اشعار رغبت پیدا کنند. هرچند که پس از او، چند شاعر کوشیده اند تا با الهام از نظامی، اشعار مشابهی بسازند، اما هیچ یک نتوانسته اند به عمق و ماندگاری آثار او در ادبیات ایران دست یابند و آثارشان بیشتر به تکرار ویژگی های او محدود گشته است.

آیا امکان دارد که یکی از دلایل ماندگاری اشعار نظامی هوشمندانه مضامین آن ها از سوی خود او باشد؟

از محتوای اشعار او به وضوح مشاهده می شود که گفتمان مشترکی در زمینه عاشقانه گویی و حماسه وجود دارد که با معنای رازآلودی همراه است و نظامی در هر اثرش کوشیده تا با نگاهی عمیق، پندهای ارزشمندی را به مخاطبانش منتقل کند؛ این اشعار تنها برای سرگرمی خوانندگان سروده نشده اند. به همین دلیل، آثار او همواره بوی زندگی و روح حیات را برای انسان تداعی می کنند. همچنین، زبان و محتوای این اشعار با سادگی و روانی توأم با شیوه های غنایی و روایی ادغام شده است. سروده های نظامی حقیقتاً نمایانگر مفاهیم کلیدی ارتباط انسان با تاریخ، عشق و طبیعت هستند. جالب این است که برخی شاعران معاصر نیز به شدت تحت تاثیر نیروی میانه روی شاعری نظامی قرار گرفته اند و از جمله این شاعران می توان به ملک الشعرای بهار و نیما اشاره کرد. شنیده ام که نیما اشعار نظامی را بر آثار فردوسی ترجیح می داده است.