«حفاظت غیرمستقیم»؛ سد محکمی برای زیرساخت‌های اساسی کشور / راهکارهای مؤثر در جلوگیری از گسترش آلودگی‌های شیمیایی و هسته‌ای

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، «پدافند غیرعامل» به مفهوم کلی دفاع در برابر تهاجمات بدون نیاز به استفاده از سلاح و درگیری مستقیم، سابقه‌ای دیرینه در تاریخ بشر و به اندازه عمر انسان دارد. انجام اقدامات دفاع غیرعامل در ابعاد مختلف برای مقابله با تهدیدات دشمن (نظامی و غیرنظامی)، بلایای طبیعی و انسان‌ساخت، و کاهش آسیب‌های ناشی از حملات نظامی دشمن نظیر حملات هوایی، زمینی و دریایی و همچنین حملات غیرنظامی هم چون حملات سایبری و جنگ نرم و بلایای طبیعی مانند طوفان، سیل و زلزله، از موضوعات بنیادین این حوزه به شمار می‌آید و گستره آن شامل زیرساخت‌های کلیدی، مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی کشور می‌شود، از پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها گرفته تا بنادر، فرودگاه‌ها، مجتمع‌های بزرگ صنعتی، مراکز بهداشتی و درمانی، مراکز فرماندهی نظامی و تصمیم‌گیری‌های سیاسی، مراکز اصلی مخابراتی و ارتباطی، پل‌های استراتژیک، صنایع نظامی، پایگاه‌های هوایی، سایت‌های موشکی، ایستگاه‌های رادیویی، تلویزیونی و انبارهای مهم مواد غذایی و دارویی، همچنین مراکز جمعیتی و قرارگاه‌های تاکتیکی و مقرهای آماری و پشتیبانی و غیره را در بر می‌گیرد.

تجربیات حاصل از جنگ‌های نظامی و غیرنظامی نشان می‌دهد که کشورهای مهاجم برای شکستن روحیه ملت و توان سیاسی، اقتصادی، نظامی و مدیریتی کشورهای هدف، با اتخاذ استراتژی تخریب زیرساخت‌های اساسی، بیشتر بر روی بمباران و نابودی مراکز vital و حساس تمرکز می‌کنند. همچنین تجربیات ناشی از بلایای طبیعی مانند زلزله بم در سال 1382 و سیل گلستان در سال 1380 در کشور عزیزمان، نمایانگر این حقیقت است که کشورهایی که تحت تأثیر بلایای طبیعی قرار می‌گیرند به دلیل عدم رعایت اصول پدافند غیرعامل، با خسارات مالی و جانی قابل توجهی مواجه می‌شوند که غالباً اثرات بلندمدتی بر جای می‌گذارند. در حال حاضر، کشورهایی که آسیب‌های ناشی از جنگ و بلایای طبیعی را تجربه کرده‌اند، برای حفظ سرمایه‌های ملی و منابع حیاتی خود، توجه ویژه‌ای به پدافند غیرعامل داشته و در استراتژی‌های دفاعی خود، جایگاه بالایی برای آن قائل شده‌اند. به جز حوادث و بلایای طبیعی، تهدیدات داخلی و خارجی دشمن نیز از دغدغه‌های پدافند غیرعامل به شمار می‌رود.

قوانین پدافند غیرعامل

•  قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

•  چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴

•  سیاست‌های کلی نظام در حوزه خودکفایی دفاعی و امنیتی

•  بند ۱۱ ماده ۱۲۱ قانون برنامه ۵ ساله چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران

•  مواد ۱۹۸، ۱۹۹، ۲۰۱ (بند ک)، ۲۱۵ و ۲۳۱ قانون برنامه ۵ ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران

•  زیربندهای (۵۳-۲) و (۵۳-۳) بند ۵۳ پیش‌نویس ۶ ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران

•  بند ۱۵ ماده (۱) سند ملی آمایش سرزمین

•  اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل کشور

•  سیاست‌های کلی نظام در حوزه پدافند غیرعامل (مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام)

اهداف پدافند غیرعامل

•  کاهش قابلیت و توانایی سامانه‌های شناسایی، هدف‌یابی و دقت هدفگیری تسلیحات آفندی دشمن.

•  کاهش آسیب‌پذیری و خسارات به تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی در مراکز حیاتی، حساس و مهم.

•  حفظ سرمایه‌های ملی کلان کشور.

•  حفظ توان خودی به‌منظور استمرار فعالیت‌ها و تداوم روند تولید و خدمات‌رسانی.

•  سلب آزادی عمل و ابتکار از دشمن و ایجاد شرایط دشوار و غیرمعمول برای او در میدان عملیات.

•  صرفه‌جویی در هزینه‌های نظامی و نیروی انسانی.

•  افزایش آستانه مقاومت مردمی و توان‌های خودی در برابر تهاجمات دشمن و بلایای غیرطبیعی.

•  تحمیل هزینه بیشتر به دشمن از طریق وادار کردن وی به صرف منابع محدود خود بر روی اهداف کاذب.

•  افزایش توان دفاعی کشور.

•  توزیع ثروت، جمعیت و منابع ملی در فضای جغرافیایی کشور از طریق پیاده‌سازی سیاست‌های تمرکززدایی و آمایش سرزمینی و…

•  به‌وجود آوردن آمادگی‌های ضروری برای مقابله با دشمن در شرایط تهدیدات نامتقارن.

•  حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی و استقلال کشور.

•  تأمین ایمنی مراکز حیاتی، حساس و مهم.

•  گسترش کمی و کیفی نیروی انسانی متخصص.

•  ارتقاء قابلیت بقا و حفاظت کشور در شرایط بحران.

•  افزایش آستانه مقاومت ملی و تقویت مولفه‌های مقاومتی در برابر تهدیدات.

•  فرهنگ‌سازی و ارتقاء آگاهی عمومی درباره تأثیر پدافند غیرعامل در کاهش آسیب‌پذیری.

•  تأمین امنیت پایدار در توسعه و پایدارسازی زیرساخت‌های حیاتی کشور.

•  تحقیق و پژوهش، تولید علم و فناوری و فرهنگ‌سازی و تبدیل آن به دانش عمومی.

•  تکمیل چرخه دفاعی کشور و ایجاد تعامل سازنده با دفاع عامل و پدافند غیرعامل.

•  نهادینه کردن رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در طرح‌های توسعه‌ای منجر به تأسیس مراکز طبقه‌بندی.

•  کاهش جمعی آسیب‌پذیری‌های کشور و به نمایش گذاشتن اقتدار ملی ناشی از آن به‌عنوان یکی از مولفه‌های بازدارندگی.

•  به حداقل رساندن اثرات تهدیدات نظامی دشمن بر زیرساخت‌های حیاتی، حساس و مهم.

•  توسعه کمی و کیفی توان اجرایی پدافند غیرعامل در بدنه مهندسی کشور (مشاوره و اجرا).

اصول پدافند غیرعامل

•  استتار و نامرئی‌سازی

•  اختفا

•  پوشش

•  فریب

•  تفرقه و پراکندگی

•  مقاوم‌سازی و استحکامات

•  هشدار به‌موقع

•  مکان‌یابی و انتخاب عرصه‌های ایمن در جغرافیای کشور

•  ایجاد پراکندگی و تمرکززدایی در توزیع وظایف

•  مقاوم‌سازی و ایجاد استحکامات امن دفاعی و پناهگاهی

•  کوچک‌سازی

•  اعلان هشدار و اطلاعات اولیه

•  چندمنظوره‌سازی

•  تنوع منابع

•  عمق‌بخشی لایه‌های دفاعی

•  جابه‌جایی و تحرک

•  صیانت از مردم و سرمایه‌های انسانی

مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام در پدافند غیرعامل

•  رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل و ایمن‌سازی مراکز جمعیتی و حائز اهمیت

•  طبقه‌بندی مراکز، اماکن و تأسیسات حائز اهمیت به حیاتی، حساس و مهم

•  تهیه و اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل (با رعایت اصل هزینه – فایده) برای مراکز، اماکن و تأسیسات حائز اهمیت

•  تدوین طرح جامع پدافند غیرعامل در برابر سلاح‌های غیرمتعارف نظیر هسته‌ای، میکروبی و شیمیایی

•  چندمنظوره کردن برخی از تأسیسات و شبکه‌های ارتباطی

•  فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی در ارتباط با اصول و ضوابط پدافند غیرعامل

•  رعایت طبقه‌بندی اطلاعات طرح‌های پدافند غیرعامل

•  جلوگیری از تأسیس مراکز پرخطر در مجاورت جمعیت

•  حمایت از توسعه فناوری و صنایع مرتبط با پدافند غیرعامل

•  اصول و ضوابط مقابله با تهدیدات نرم‌افزاری و الکترونیکی به‌منظور حفظ و تأمین زیرساخت‌های اطلاع‌رسانی، مخابراتی و رایانه

•  تعیین یا ایجاد نهادی در دولت به منظور طراحی، برنامه‌ریزی و تدوین ضوابط و استانداردهای پدافند غیرعامل

•  فراهم‌آوردن سازوکار لازم برای تهیه طرح‌های همکار در حوزه پدافند غیرعامل به منظور هم‌افزایی و کاهش هزینه‌ها

دستاوردهای سازمان پدافند غیرعامل

«سازمان پدافند غیرعامل» یک نهاد دولتی در ایران است که زیر نظر ستاد کل نیروهای مسلح فعالیت می‌کند. این سازمان در سال 1382 تأسیس شد و از سال 1390، هشت آبان به‌عنوان «روز پدافند غیرعامل» در تقویم کشور به رسمیت شناخته می‌شود. در حال حاضر، مدیریت این سازمان به عهده سرتیپ پاسدار “غلامرضا جلالی” است.

سازمان پدافند غیرعامل با استفاده از سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، هدایت، سازماندهی و نظارت بر مصون‌سازی زیرساخت‌های کشور و حمایت از مردم، به توسعه فرهنگ عمومی و تخصصی، آماده‌سازی و تقویت مقاومت ملی، رصد تهدیدات، طبقه‌بندی و سطح‌بندی مراکز و حوزه‌ها، کاهش آسیب‌پذیری‌ها، نهادینه‌سازی اصول، الزامات و ملاحظات فنی – مهندسی پدافند غیرعامل در طرح‌ها و پروژه‌های ملی و استانی و تسهیل مدیریت بحران و تداوم فعالیت‌های ضروری کشور می‌پردازد.

اگرچه این سازمان به عنوان زیرمجموعه‌ای از ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تعریف می‌شود، اما حوزه فعالیت آن فراگیر بوده و تمامی دستگاه‌های اجرایی، نهادها و سازمان‌های عمومی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های کشور را شامل می‌شود. به همین خاطر، برای بهبود تعامل با دستگاه‌های اجرایی، معاونت‌های متناسب با نیازهای آن‌ها در سازمان پدافند غیرعامل پیش‌بینی شده است.

این نهاد همچنین برای پاسخگویی به تهدیدات گوناگون، قرارگاه‌های تخصصی را با توجه به موضوعات خاص ایجاد کرده است که بر بررسی مستمر تهدیدات انسان‌ساخت و آماده‌سازی لازم برای مقابله با آن‌ها تمرکز دارند.

این قرارگاه‌ها شامل:

قرارگاه پدافند سایبری؛ برای دفاع از فضای سایبری و زیرساخت‌های کشور در برابر تهدیدات سایبری.

قرارگاه پدافند الکترونیک؛ این قرارگاه بر اساس سند راهبردی پدافند الکترونیک، وظیفه پیاده‌سازی طرح‌های خود جهت حفاظت از مراکز حیاتی و حساس کشور از جنبه دفاع الکترونیک را بر عهده دارد.

قرارگاه پدافند زیستی؛ برای دفاع از مردم در برابر تهدیدات زیستی و جلوگیری از انتقال آلودگی‌های انسان‌ساخت به جمعیت، محصولات کشاورزی و دامی، منابع غذایی و آب، محیط زیست و منابع طبیعی.

قرارگاه پدافند شیمیایی؛ برای دفاع و حفاظت از مردم و کنترل آثار ناشی از هر گونه نشت شیمیایی و تهدیدات شیمیایی دشمن.

قرارگاه پدافند پرتوی؛ برای دفاع از مردم و کاهش آثار ناشی از نشت هسته‌ای و حوادث پرتوی.

قرارگاه پدافند کالبدی؛ برای تأمین مصونیت، استحکام و پایداری زیرساخت‌های کشور با در نظر گرفتن نکات فنی و مهندسی در طرح‌ها و پروژه‌ها.

قرارگاه پدافند مردم‌محور؛ با شعار مردم‌یاری، مردم‌بانی و مردم‌داری، به حفاظت از مردم در برابر حوادث و تهدیدات و همچنین آماده‌سازی در برابر تهدیداتی که مردم را هدف قرار می‌دهند، می‌پردازد.

سازمان پدافند غیرعامل ایران در دو دهه اخیر موفق به دستیابی به دستاوردهای چشمگیری در زمینه‌های مختلف شده است. این موفقیت‌ها در شرایط تحریم گسترده از جانب دشمنان، در حوزه ستادی با تولید اسناد راهبردی و دانش بومی، و همچنین در عرصه عملیاتی از جمله توسعه صنایع بومی و اجرای نظام‌های مختلف مقابله با بحران و اقدامات در شرایط اضطراری به وقوع پیوسته است که نتیجه آن تولید بازدارندگی و افزایش پایداری بوده است.

از مهمترین دستاوردهای سازمان پدافند غیرعامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  طراحی و ارائه اولین سامانه دیسپچینگ بومی گاز در ایران.

•  امنیت سایبری زیرساخت‌های هسته‌ای.

•  تدوین و اجرای ۲۰ طرح برای مصون‌سازی سایبری زیرساخت‌های حیاتی و حساس.

•  ارائه و به‌کارگیری نزدیک به ۳۰۰ محصول اصلی و پایه سایبری از توان شرکت‌های دانش‌بنیان.

•  مدیریت و حمایت از تأسیس دو آزمایشگاه با سطح ایمنی زیستی ۳ در نظام سلامت “BSL3”.

•  طراحی، تولید و پیاده‌سازی سامانه جامع پایش و مراقبت از تهدیدات زیستی در حوزه دام، طیور و شیلات.

•  تدوین ساختار و الگوی پدافند شیمیایی در سطح کشور، استان و شهرستان.

•  تأسیس قطب آموزشی و پژوهشی برای آسیب‌های شیمیایی.

•  برقراری اورژانس درمان مصدومین شیمیایی در بیمارستان بقیه‌الله الاعظم (عج).

•  ایجاد مرکز آموزش و مهارت‌آموزی “CBRNE” در دانشگاه علوم پزشکی یزد.

•  تهیه طرح مدیریت بحران پدافند شیمیایی در مناطق نفتی.

•  تأسیس قطب درمانی پدافند پرتویی در سطح ملی.

•  پیگیری، طراحی و ساخت اورژانس‌های هسته‌ای در بیمارستان‌های منتخب در استان‌های اصفهان، بوشهر و شهر کاشان.

•  تهیه طرح عملیاتی پدافند پرتوی استان‌های هسته‌ای (تهران، اصفهان و بوشهر) و آمادگی تا مرحله برگزاری رزمایش‌های میدانی.

•  اجرا و پیاده‌سازی رزمایش پدافند پرتوی با موضوع سناریوی احتمال نشت هسته‌ای.

•  راه‌اندازی آزمایشگاه مرجع هسته‌ای.

•  طراحی و تولید سامانه پیش‌بینی انتشار آلودگی هسته‌ای در سطح ملی.

با در نظر داشتن موارد فوق، «سازمان پدافند غیرعامل جمهوری اسلامی ایران» در راستای حفاظت از تاسیسات و صنایع غیرنظامی، اقدامات مؤثری برای پیشگیری از گسترش آلودگی‌های شیمیایی و هسته‌ای انجام داده و با همکاری نهادهای کشور، به مدیریت بحران‌ها و حداقل‌سازی آسیب‌های ناشی از حوادث طبیعی و جنگی می‌پردازد؛ به گونه‌ای که زیرساخت‌های حیاتی کشور تحت محافظت تدابیر این سازمان قرار دارند و میزان موفقیت آن به سطح آگاهی و حساسیت نسبت به انواع حوادث بستگی دارد.