اخطار فرمانده سپاه کربلا درباره تغییرات ساختاری جمعیت در مازندران
ایسنا/مازندران فرمانده سپاه کربلا به تغییرات ساختار جمعیتی و مسائل ناشی از سالمندی اشاره کرده و آن را تهدیدی جدی برای امنیت ملی و توسعه پایدار کشور عنوان کرد و از لزوم حمایت از جوانان سخن گفت.
سردار سیاوش مسلمی در تاریخ ۲۹ آذرماه در گفت‌وگویی با خبرنگاران، به کاهش نرخ باروری و افزایش شمار سالمندان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های جمعیتی در ایران، به‌خصوص در استان مازندران، اشاره کرد و بیان داشت: مازندران دومین استان پیر کشور، بعد از گیلان، با نرخ باروری ۱.۴ فرزند و متوسط سنی ۳۵ سال به سمت بحرانی در حال حرکت است که اگر به سیاست‌های عبارتی و سریعی دست زده نشود، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۳۰ نزدیک به ۳۰ درصد از جمعیت آن را سالمندان تشکیل خواهند داد. چنین تحولاتی می‌تواند بر جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی تأثیر منفی بگذارد و همچنین موجب تضعیف امنیت ملی و پایداری این استان شود.
ابعاد اقتصادی پیر شدن جمعیت
او در ادامه با اشاره به اثرات مستقیم سالمندی بر اقتصاد مازندران، افزود: براساس داده‌ها، ۹۵ درصد از اراضی استان درگیر فعالیت‌های کشاورزی هستند و سالانه حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن برنج تولید می‌شود که ۴۲ درصد از کل برنج کشور را تامین می‌کند و از این رو، نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی کشور دارد. اما با افزایش شمار سالمندان و کاهش نیروی کار جوان، بهره‌وری این بخش دچار افت می‌شود و به تبع آن، خطر وابستگی به واردات بیشتر خواهد شد.
این مقام مسئول همچنین تصریح کرد: به‌جز بخش کشاورزی، صنعت گردشگری نیز به‌عنوان یکی از مولفه‌های کلیدی اقتصادی مازندران با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شود. در تابستان گذشته، استان بیش از ۳۸ میلیون نفر روز گردشگر داخلی جذب کرد. این صنعت به نیروی کار جوان و خدمات باکیفیت وابسته است و افزایش سالمندی می‌تواند کیفیت این خدمات را کاهش دهد و رقبتی استان را در بازار گردشگری تحت تأثیر قرار دهد.
ابعاد اجتماعی و فرهنگی پیر شدن جمعیت
فرمانده سپاه کربلا با بیان اینکه تغییرات جمعیتی در مازندران باعث تحولات عمده‌ای در ساختار اجتماعی و فرهنگی این استان شده، افزود: یکی از این تحولات، کاهش نرخ ازدواج و افزایش طلاق است. مازندران در سال‌های اخیر، بالاترین نرخ طلاق در سطح کشور را به خود اختصاص داده است (۳.۳ طلاق به ازای هر ۱۰۰۰ نفر). اگرچه با اجرای سیاست‌های جمعیتی دولت شهید رئیسی و طرح‌هایی همچون «واسطین خیر» و «حکمیت طلاق» به مدد سپاه کربلا، این آمار به کاهش سه درصدی رسیده و مازندران به رتبه سوم ارتقا یافته، اما افت ازدواج و افزایش خانواده‌های تک‌فرزند یا بدون فرزند همچنان باعث تشدید کاهش جمعیت می‌شود.
این مسئول همچنین به ابعاد فرهنگی پیر شدن جامعه اشاره کرده و گفت: از جنبه فرهنگی، افزایش شمار سالمندان تأثیر منفی بر انتقال ارزش‌های بومی و سنتی کرده است. بسیاری از روستاهای مازندران، به ویژه در نواحی کوهستانی، به محل زندگی سالمندان تبدیل شده‌اند و مهاجرت جوانان به کلان‌شهرها مانع از انتقال مهارت‌های سنتی مانند کشاورزی و صنایع دستی به نسل جدید شده است. این مسأله نه تنها تهدیدی برای هویت فرهنگی استان به شمار می‌رود، بلکه مشکلاتی چون افت انسجام اجتماعی و انزوای سالمندان را نیز ایجاد می‌کند.
ابعاد بهداشتی و رفاهی پیر شدن جمعیت
سردار مسلمی اشاره کرد که افزایش شمار سالمندان به شدت نیاز استان به خدمات درمانی و رفاهی را افزایش داده است و خاطرنشان کرد: زیرساخت‌های شهری تقریباً بر اساس نیازهای نسل میانسال و جوان طراحی شده و امکانات ویژه برای سالمندان مانند پل‌های عابر پیاده یا پیاده‌روهای مخصوص و همچنین مراکز فرهنگی و تفریحی مناسب، به شدت محدود است.
او افزود: بر اساس گزارش وزارت بهداشت، تقریباً ۶۰ درصد سالمندان مازندران به نوعی به یک بیماری مزمن مبتلا هستند. بیماری‌هایی نظیر دیابت و مشکلات قلبی هزینه‌های درمانی غالبی را بر دوش خانواده‌ها و استان تحمیل می‌کنند. درحال حاضر، تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در این استان به خوبی پاسخ‌گوی نیازها نیست و توزیع نامتناسب این مراکز دسترسی بسیاری از سالمندان را به دشواری مواجه کرده است.
سردار مسلمی با اذعان به اینکه در حوزه رفاه اجتماعی، کاهش حمایت‌های خانوادگی از سالمندان، ناشی از کوچکی خانواده‌ها و رفتن فرزندان به دیگر شهرها، منجر به افزایش انزوای اجتماعی شده، بعنوان یک مشکل جدی مطرح کرد و افزود: این مقوله می‌تواند به بروز مشکلات روانی نظیر افسردگی و اضطراب بین سالمندان منجر شود.
ابعاد امنیتی پیر شدن جمعیت
فرمانده سپاه کربلا همچنین اعلام کرد که سالمندی جمعیت در مازندران، مخصوصاً از لحاظ امنیتی، تهدیدی جدی به شمار می‌آید و گفت: نیروی انسانی جوان، یکی از ارکان اصلی توان دفاعی و امدادی در شرایط بحران است. مازندران به واسطه موقعیت جغرافیایی‌اش، همیشه در معرض بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله قرار دارد.
او افزود: در سیل سال ۱۳۹۸، ۸۰ درصد از نیروهای امدادی محلی را گروه‌های جوان بسیج و هلال احمر تشکیل می‌دادند. با افزایش سالمندان و به دنبال آن، تغییر ساختار جمعیتی، تضعیف روحیه جمعی و انسجام اجتماعی در این استان ممکن است. جوانان به سبب فعالیت‌های خود در گروه‌های امدادی، سازمان‌های داوطلبانه و برنامه‌های آموزشی، به عنوان ستون اصلی شبکه‌های اجتماعی و دفاعی در مواقع بحران به شمار می‌روند. غیبت جوانان می‌تواند مدیریت بحران را به نحو جدی سخت‌تر نماید و موجب افزایشی قابل توجه در تلفات انسانی و خسارات مالی می‌شود.
سردار مسلمی خاطرنشان کرد که کاهش جمعیت جوان در ایران به عنوان یکی از ارکان قدرت ملی، در کانون اهداف راهبردی سیاست‌های دشمنان قرار گرفته است و گفت: دشمنان با تکیه بر ابزارهای نرم، نظیر ترویج فرهنگ فردگرایی، مصرف‌گرایی بی‌حد و کاهش ارزش‌های خانواده‌محور، در تلاشند به تضعیف زیرساخت‌های جمعیتی کشور بپردازند. چنین سیاست‌هایی، با تبلیغ ازدواج دیرهنگام، کاهش تمایل به فرزندآوری و سقط جنین سعی دارند تا روند پیر شدن جمعیت را تسریع نمایند.
او در ادامه به تبیین ابعاد استراتژیک افزایش سن سالمندی پرداخت و بیان کرد: کاهش جمعیت جوان به معنی تضعیف توان دفاعی و کاهش نیروی انسانی مولد است که کشور را در مواجهه با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی آسیب‌پذیر می‌کند.
سردار مسلمی یادآور شد که تجربه کشورهای پیشرفته‌ای که ساختار جمعیتی پیر دارند نشان می‌دهد که چنین روندی، با ایجاد فشار بر زیرساخت‌های رفاهی و کاهش ظرفیت‌های ملی، توانایی رقابتی و امنیتی را در بلندمدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. در ایران، غرب با هدفی درازمدت در پی خنثی‌سازی پتانسیل مقاومت و توسعه، تلاش می‌کند جمعیت جوان را کاهش دهد تا نیروی کار، تولید ملی و قدرت دفاعی کشور را ضعیف سازد.
راهکارها و نقش گروه‌های مردمی و دستگاه‌های اجرایی
فرمانده سپاه کربلا به راهکارها و نقش گروه‌های مردمی و نهادهای اجرایی در تسهیل ازدواج جوانان و رفع موانع فرهنگی و اقتصادی فراروی آن‌ها پرداخت و بیان کرد: نیاز است تا تلاش‌ها در سه حوزه کلیدی: کنترل چالش‌های اقتصادی، ترویج فرهنگ ازدواج آسان و تخصیص منابع و ظرفیت‌های دولتی متمرکز گردد. در کنار مسئولیت کلان دولت در کنترل گرانی و تورم، برقراری اشتغال پایدار و فراهم آوردن حمایت‌های مالی هدفمند برای جوانان، می‌تواند در ترویج فرهنگ ازدواج آسان تأثیر بسزایی داشته باشد.
او افزود: نمونه بارز این تلاش‌ها، اجلاسیه‌ای است که با حضور ۱۰۰۰ زوج جوان استان مازندران در دومین کنگره ملی شهدای مازندران برگزار شد. این مراسم به منظور کاستن از هزینه‌های ازدواج و ترویج مراسم ساده ازدواج ترتیب یافت. این رویداد نه تنها به عنوان الگویی عملی در جهت تقویت ازدواج آسان عمل کرد، بلکه نشان داد با استفاده از ظرفیت‌های موجود و همکاری دستگاه‌های مختلف، می‌توان موانع فرهنگی پیش روی ازدواج را کاهش داد.
به گفته سردار مسلمی، سپاه کربلا نیز در این راستا با اختصاص ۱۴۰ سالن صالحین و ورزشی خود به برگزاری مراسم ازدواج ساده، گام موثری در حمایت از جوانان برداشته است. این اقدام نشان‌دهنده آن است که اگر تمام دستگاه‌های اجرایی استان، نظیر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مکان‌های تفریحی، فرهنگی و تاریخی خود را با حداقل هزینه در اختیار جوانان قرار دهند، می‌توان زمینه‌های مناسبی برای تسهیل ازدواج ایجاد کرد. هم‌افزایی دستگاه‌ها در این مسیر، علاوه بر کاهش هزینه‌های مالی، پیام مهمی از همکاری و حمایت نهادها از جوانان به جامعه منتقل می‌کند. این اقدامات در کنار برنامه‌های اقتصادی و حمایتی دولت، می‌تواند فرهنگ ازدواج آسان را تقویت کرده و به پایدار ماندن جمعیت کمک کند.
سردار مسلمی با اشاره به فعالیت بیش از ۲۰ گروه مردمی در حوزه جوانی جمعیت در استان مازندران به عنوان یک فرصت مناسب برای ایجاد پایه‌گذاری مردمی در این راستا، اظهار کرد: با توانمندسازی و سازماندهی این گروه‌ها و نمونه‌های مشابه می‌توان به نتایج امیدوارکننده‌ای دست یافت. بسیج در مازندران به عنوان یک الگوی موفق از سازماندهی مردمی، توانسته با اجرای طرح‌هایی مانند «واسطین خیر»، مراکز مشاوره خانواده «مهر» و طرح‌های حکمیت طلاق در کاهش طلاق و بالا بردن تمایل به فرزندآوری تأثیر مثبتی داشته باشد. طرح‌هایی مشابه مانند راه‌اندازی مراکز «نفس» و فعالیت‌های فرهنگی و اعلاناتی درباره پیشگیری از سقط جنین نیز نشان‌دهنده تأثیر مثبت گروه‌های مردمی در تغییر نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی است.
ضرورت اقدام فوری
فرمانده سپاه کربلا با تأکید بر اینکه مازندران به عنوان یکی از استان‌های استراتژیک کشور در خطر جدی از بابت سالمندی جمعیت قرار دارد، تصریح کرد: این بحران نه تنها توسعه اقتصادی و اجتماعی استان را تهدید می‌سازد، بلکه پیامدهای امنیتی و فرهنگی وسیعی را به همراه دارد. برای جلوگیری از تشدید این بحران، تدوین و اجرای سیاست‌های جمعیتی بر اساس آمار و پژوهش‌های محلی، ضروری است. همچنین نقش گروه‌های مردمی مانند بسیج در کنار نهادهای اجرایی می‌تواند ضامن موفقیت این برنامه‌ها باشد.
سردار مسلمی تاکید کرد: توجه به معضل سالمندی یک ضرورت ملی و استانی به شمار می‌آید. امنیت پایدار، توسعه متوازن و حفظ هویت فرهنگی مازندران در گرو جوان‌سازی جمعیت و حمایت از خانواده‌ها است. اقدام فوری و همگانی، تنها راه پیشگیری از پیامدهای جبران‌ناپذیر این بحران به شمار می‌رود.
