عوامل مؤثر در ایجاد آرتروز
دکتر هادی مخملباف در رابطه با بیماری آرتروز توضیح داد: آرتروز به معنای فرسودگی مفصل می‌باشد. به طور عادی، سلول‌های غضروفی به وسیله سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند. ولی در برخی موارد، بدنه قادر به ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده نمی‌باشد و قابلیت ترمیم غضروف‌های مفاصل، به دلیل عواملی نظیر نقص در جریان خون و تولید کم سلول‌ها، نسبت به سایر سلول‌ها ضعیف است. این وضعیت منجر به تخریب غضروف و ایجاد بیماری آرتروز می‌شود و تعویض مفصل زانو از جمله روش‌های اثربخش برای درمان و کاهش درد بیماران به شمار می‌آید.
این پزشک با اشاره به اینکه زانو تحت تاثیر مایع مفصلی تغذیه می‌شود، خاطرنشان کرد: این مایع شفاف و رنگی شامل مواد مغذی و آنزیم‌ها می‌باشد و باید در وضعیت سالم و پاکیزه باشد تا بتواند به داخل غضروف و مینیسک نفوذ کرده و موجب تغذیه غضروف شود. برای اینکه مایع به درستی به داخل غضروف فشار داده شود، وجود یک مینیسک سالم در زانو ضروری است.
دکتر مخملباف افزود: وجود آسیب در مینیسک و عملکرد نامناسب آن به همراه مایع مفصلی نامناسب، از جمله عوامل بروز آرتروز به شمار می‌رود. هر بیماری که منجر به تخریب غضروف شود، مشکل‌زا خواهد بود. این مایع مفصلی از پرده سینوویال ایجاد می‌شود که نقش روغن‌کاری، تغذیه و خنک‌کردن غضروف مفصل را بر عهده دارد. از جمله بیماری‌های مربوط به پرده سینوویال می‌توان به آرتریت روماتوئید، نقرس و هموفیلی اشاره کرد.
این متخصص جراحی زانو به دو نوع آرتروز اولیه و ثانویه اشاره کرده و گفت: در نوع اولیه، هیچ علت مشخصی وجود ندارد، اما آرتروز ثانویه ممکن است به دلایل مختلفی از قبیل شکستگی داخل مفصل، آسیب به زانو مانند صدمات لیگامانی، بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم مفصلی و هموفیلی به وقوع بپیوندد. در این شرایط، به جای وجود مایع شفاف و مغذی در داخل مفصل، خون وجود دارد. بنابراین، خون نمی‌تواند مسئول ترمیم و تغذیه غضروف گردد و به تدریج فرد دچار آرتروز می‌شود.
وی همچنین بیان کرد که تخریب غضروف مفصل به طور مستقیم به بروز آرتروز منتهی می‌شود. غضروف موجود در زانو به طور تقریبی ۶ میلیمتر ضخامت دارد و باید به طور یکنواخت در کل سطح زانو توزیع شود. توزیع وزن نیز بایستی به طور متعادل از استخوان ران به سمت استخوان ساق منتقل گردد. اگر این تماس به طور مستقیم باشد، موجب تخریب زودتر زانو خواهد شد. ولی به طور طبیعی، مینیسک مانع از ایجاد تماس مستقیم می‌شود و سطح صاف را به سطح عمق‌داری تبدیل می‌کند که سبب می‌شود استخوان ران به راحتی در این عمق حرکت کند و فشار کمتری به قسمت مرکزی مفصل وارد کند. در نتیجه، وزن به شکل مستقیم از استخوان ران به استخوان ساق منتقل نمی‌شود. در غیاب مینیسک‌ها و پارگی رباط‌ها، زانو ممکن است دچار شلی شده و فشار صحیحی بر روی آن وارد نشود که این موضوع به تدریج منجر به آرتروز می‌شود.
دکتر مخملباف همچنین تصریح کرد: آسیب به غضروف و افزایش ساییدگی به مرور زمان، دیگر دلایل شروع آرتروز می‌باشند که ممکن است تا عمق غضروف پیش رفته و حتی استخوان نیز نمایان شود. از دیگر عوامل موثر در ایجاد آرتروز می‌توان به چاقی، انحراف زانو (پای پرانتزی و پای ایکس) و عفونت‌ها اشاره کرد. برای جلوگیری از ابتلا به آرتروز، باید ابتدا مشکلات زمینه‌ای را درمان کرده و به ویژه از اضافه وزن پرهیز کرد، زیرا افزایش وزن به عنوان یک عامل مهم در بروز آرتروز شناخته می‌شود و درمان دارویی و فیزیوتراپی در این موارد کافی نخواهد بود.
وی قطعاً ذکر کرد: بیماران مبتلا به آرتروز زانو باید به طور منظم پیاده‌روی کنند، چرا که عدم تحرک می‌تواند منجر به پوکی استخوان و تحلیل عضلات شود. افزون بر این، در خانه ماندن ممکن است مشکلات روانی نیز ایجاد نماید.
دکتر مخملباف برای پیشگیری از آرتروز در سنین بالا اظهار داشت: در صورتی که شخصی دچار انحراف زانو باشد، بهتر است در سنین پایین‌تری این انحراف اصلاح گردد. در مراجعه به کلینیک، ابتدا بررسی و معاینه بالینی و رادیوگرافی انجام می‌شود. برای آرتروزهای معمولی، رادیوگرافی کافی است و برای بررسی انحراف محور، رادیوگرافی قدی لازم است که شامل مفصل زانو، مچ پا و ران در یک تصویر رادیوگرافی باشد. ما یک امتداد عمودی داریم که باید از مرکز سر استخوان ران یک خط به مرکز مچ پا و از مرکز زانو عبور کند. اگر این مسیر انحراف پیدا کرده و زانو به داخل یا خارج کج شده باشد، به این معناست که زانوی بیمار با مشکل مواجه است و بر اساس زاویه تعیین شده، درمان‌های متفاوتی پیشنهاد می‌شود. اگر انحراف در حد دو یا سه درجه باشد، توصیه‌های لازم برای پیشگیری از تخریب بیشتر مفصل زانو ارائه می‌شود؛ اما اگر این انحراف به ده درجه برسد، نیاز به جراحی خواهد بود.
وی همچنین افزود: درمان‌های جراحی آرتروز شامل درمان‌های محافظه‌کارانه و تعویض مفصل زانو می‌باشد. در درمان‌های جراحی محافظه‌کارانه، می‌توان با انجام آرتروسکوپی به تراشیدن مینیسک و غضروف پرداخت، که پس از آن زانو عملکرد بهتری خواهد داشت. در موارد خاص و برای درمان آرتروزهای شدید، از روش قفل کردن زانو استفاده می‌شود. در این روش، غضروف دو استخوان در کنار یکدیگر ثابت می‌گردد تا جوش بخورند، که منجر به کاهش درد بیمار می‌شود و تنها یک بار عمل جراحی لازم است. با این حال، یکی از معایب این روش این است که یک مفصل از کار افتاده و دیگر قادر به انجام وظیفه نخواهد بود.
دکتر مخملباف در ادامه اشاره کرد: یکی از متدهایی که برای مدت طولانی به منظور درمان و کاهش درد بیماران مبتلا به آرتروز به کار می‌رود، تعویض مفصل زانو می‌باشد. هدف از این عمل، فراهم آوردن ثبات برای زانوی ناپایدار، کاهش درد بیماران و افزایش دامنه حرکات زانو است. فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی و شنا به عنوان ورزش‌های مناسب برای بیماران مبتلا به آرتروز پیشنهاد می‌شود.
این فوق تخصص زانو و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: در گذشته، بیماران برای انجام عمل تعویض مفصل زانو ناچار به سفر به خارج از کشور بودند، اما خوشبختانه از سال ۱۳۷۶ در بیمارستان قائم (عج) مشهد برای اولین بار این عمل انجام گرفت و تا کنون هزاران بیمار از نقاط مختلف کشور به این مرکز مراجعه کرده و تحت این عمل قرار گرفته‌اند که خوشبختانه با رضایت بالا از سوی بیماران همراه بوده است.
وی همچنین تصریح کرد: با توجه به اینکه دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان یک قطب گردشگری سلامت در تمامی رشته‌ها مطرح است، در بیمارستان قائم (عج) از پروتزهای نسل جدید بهره می‌گیریم و بخش ارتوپدی این بیمارستان، با تیمی از جراحان با تجربه و کارآزموده، با تعرفه دولتی در دسترس بیماران قرار دارد.
