«ماه تاریک» به زودی در آسمان نمایان خواهد شد

پدیده نادری به نام «ماه سیاه» در تاریخ ۳۰ دسامبر در آسمان شب پدیدار خواهد شد.

در آخرین روزهای سال ۲۰۲۴، شاهد وقوع پدیده ای نادر به نام «ماه سیاه» خواهیم بود که به معنای وجود دومین ماه نو در یک ماه تقویمی است.

بر اساس اطلاعات منتشرشده از رصدخانه نیروی دریایی ایالات متحده، این دومین ماه نو دسامبر در ساعت ۱۷:۲۷ به وقت منطقه زمانی شرقی (۰۱:۵۷ بامداد روز بعد به وقت ایران) به وقوع خواهد پیوست.

ماه سیاه به پدیده ای اطلاق می شود که طی آن دو ماه نو در یک ماه یا فصل مشاهده می شوند. ماه نو، که گهگاه به آن “ماهچه” نیز گفته می شود، معمولاً در هر چرخه ماهانه جسم آسمانی به دور زمین رخ می دهد و به عنوان یکی از مراحل ماه در نظر گرفته می شود. این وضعیت زمانی رخ می دهد که ماه از مقارنه با خورشید عبور کرده و بعد از اولین یا دومین شب، شاهد غروب یک هلال باریک و نورانی از سمت مغرب خواهیم بود. ماه نو آغاز زمان بندی ماه قمری را نشان می دهد.

گاه شماری نشان می دهد که یک ماه نو مضاعف به «ماه سیاه» شهرت دارد، همانطور که دو ماه کامل در یک ماه به «ماه آبی» مشهورند. لازم به ذکر است که این اصطلاحات به عنوان نام های نجومی واقعی شناخته نمی شوند.

وقتی که خورشید و ماه موقعیت آسمانی مشابهی را اشغال کنند، «مقارنه» نامیده می شود و در این حالت ماه در این فرایند قابل مشاهده نخواهد بود، چرا که سمت روشن آن به دور از زمین قرار دارد. تنها در زمان وقوع خورشیدگرفتگی است که ماه های نو قابل رویت خواهند بود.

شب های ماه نو فرصت مناسبی برای ستاره شناسان حرفه ای و علاقمندان به رصد آسمان فراهم می آورد. عدم وجود نور ماه، شانس مشاهده اجرام کم نورتر را در آسمان افزایش می دهد. این پدیده به ویژه در فصل زمستان در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی قابل توجه است، چرا که علاوه بر فقدان نور ماه، شرایط جوی نیز بهبود یافته و دید بهتری را از طریق تلسکوپ فراهم می آورد.

مقارنه با عطارد

در تاریخ ۲۸ دسامبر، ساعت ۲۳:۲۴ به وقت شرقی، ماه در مقارنه با عطارد قرار می گیرد و این دو تقریبا ۶ درجه از یکدیگر فاصله خواهند داشت. به عنوان مثال در نیویورک، عطارد در ساعت ۰۵:۳۸ صبح ۲۸ دسامبر طلوع می کند و خورشید در ساعت ۰۶:۴۸ بعد از آن طلوع خواهد کرد. در همین زمان، ماه در ساعت ۰۵:۲۶ صبح طلوع می کند و اگر تا ساعت ۰۶:۱۵ به سمت افق شرقی نگاه کنیم، می توانیم هر دو را با ارتفاع حدود ۶ درجه بالای افق ببینیم. در این حالت، ماه به شکل یک هلال باریک ظاهر خواهد شد و عطارد در کنار آن قرار دارد. نزدیکی آن ها به افق، رصد را چالش برانگیز می کند اما می توان برای جهت یابی از ماه استفاده کرد.

برای مشاهده این مقارنه، باید به سمت شرق حرکت کرد. برای مثال در قاهره، این مقارنه در ساعت ۶:۲۴ صبح به وقت محلی در ۲۹ دسامبر رخ می دهد. خورشید در ساعت ۶:۵۰ صبح طلوع می کند، در حالی که عطارد در ساعت ۵:۱۳ صبح بالامی آید.

سیارات قابل مشاهده

در شب ماه نو، عطارد در آسمان سپیده دم ۳۱ دسامبر نیز قابل رؤیت خواهد بود. ارتفاع عطارد در سمت جنوب شرقی حدود ۹ درجه بوده که دیدن آن را دشوار می سازد، اما در شرایط صاف و با چشم انداز خوب، مشاهده آن غیر ممکن نیست.

از سوی دیگر، در شب تا حدود ساعت ۱۸، زهره و زحل در جنوب غربی آسمان قابل مشاهده خواهند بود. همزمان، مشتری در سمت شرق دارای موقعیتی خاص است و در سمت چپ ستاره دبران (Aldebaran)، درخشان ترین ستاره صورت فلکی گاو قرار خواهد گرفت که تضاد روشنایی میان این دو به تسهیل رصد آن ها کمک می کند.

مشتری در ۳۱ دسامبر در ساعت ۵:۲۶ صبح غروب خواهد کرد و مریخ در ساعت ۱۸:۰۷ طلوع می کند و تا ساعت ۸ شب در ارتفاعی برابر با ۲۰ درجه از افق شرقی قابل مشاهده خواهد بود و می توان آن را تا طلوع خورشید رصد کرد.

در نیم کره جنوبی، روزها طولانی تر هستند و به عنوان مثال در بوئنوس آیرس، آسمان تا حدود ساعت ۹ شب روشن می ماند و خورشید نیز در ساعت ۵:۴۳ صبح طلوع می کند. در ساعات پیش از سپیده دم روز ۳۱ دسامبر، عطارد در ساعت ۴:۱۸ صبح دیده می شود و مشابه نیم کره شمالی، در ساعت ۵ صبح تنها حدود ۷ درجه بالای افق خواهد بود.

در ۳۰ دسامبر، مانند نیم کره شمالی، زهره و زحل در سمت غرب دیده می شوند. در بوئنوس آیرس، زهره در ساعت ۲۲:۵۴ غروب می کند و زحل در ساعت ۲۳:۴۴ غروب خواهد کرد. همچنین با چرخش به سمت شمال شرقی، سیاره مشتری نیز قابل رصد است.

علاوه بر این، مریخ در ساعت ۲۱:۴۲ در بوئنوس آیرس طلوع خواهد کرد و مدتی طول می کشد تا به اندازه کافی بلند شده و به راحتی دیده شود. مریخ تا ساعت ۲۳:۳۰ در ارتفاعی برابر با ۱۸ درجه در شمال شرقی قابل مشاهده خواهد بود.

ستاره ها و صورت های فلکی

صورت های فلکی زمستانی در نیم کره شمالی در ژانویه در اوج خود قرار دارند. حدود ساعت ۶ بعد از ظهر، صورت فلکی شکارچی درست در بالای افق شرقی قابل مشاهده است و ستاره هایش با تاریک شدن آسمان قابل دیدن خواهند بود. این صورت فلکی رو به برج ثور قرار دارد و خوشه قلائص نیز قابل رؤیت است.

اگر نگاهی به سمت چپ بیندازیم، در بالای سر شکارچی، چهره صورت فلکی ارابه ران قابل مشاهده است.

برای ناظران در نیم کره جنوبی، ژانویه زمانی است که صورت های فلکی کِشتی دُم، شاه تخته و بادبان درخشان به ظهور می رسند و در حین تاریک شدن آسمان، در جنوب شرقی نمایان خواهند شد. با توجه به اینکه این زمان تابستان است، آسمان تا حوالی ساعت ۹ شب روشن خواهد ماند.