نرخ موفقیت نوسازی خودروها و موتورسیکلت‌ها کمتر از ۲ درصد است
در روز جهانی استاندارد، به‌وضوح دیده می‌شود که قانون هوای پاک، که خود به‌عنوان یک نوع استاندارد داخلی تعریف می‌شود، به‌طور کامل اعمال نمی‌شود و این مسئله موجب ادامه آلودگی در کلان‌شهرها شده است.
، مشکل آلودگی هوا داستانی چندین ساله دارد و تلاش‌هایی که برای کاهش میزان آن انجام شده است، نتایج رضایت‌بخشی به همراه نداشته و این معضل روز به روز پیچیده‌تر شده است. امروز (۲۳ مهر، برابر با ۱۴ اکتبر) به‌عنوان روز جهانی استاندارد گرامی داشته می‌شود و این رویداد در واقع به احترام متخصصینی است که در سطح جهانی به تدوین استانداردهای بین‌المللی می‌پردازند. استانداردها همواره تاثیر به‌سزایی بر بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها دارند و در ایران نیز تلاش‌ها برای ادامه این مسیر در حال انجام است.
اکنون که آلودگی هوا به‌تدریج دوباره خود را نشان می‌دهد، بحث در مورد عدم اجرای قانون هوای پاک، که به‌عنوان استاندارد در این حوزه شناخته می‌شود، دوباره داغ شده است؛ قانونی که اگر به‌طور کامل مورد اجرا قرار می‌گرفت، دیگر روزهای خاکستری را تجربه نمی‌کردیم.
این قانون در سال ۹۶ به تصویب رسید و متشکل از ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره، به‌جای قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» قرار گرفت. قانون هوای پاک شامل حدود ۱۷۶ «تکلیف-دستگاه» است که به معنای آن است که موضوعاتی نظیر نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی بر عهده چندین نهاد مختلف نهاده شده است.
این قانون از ۳۴ ماده خود، ۲۱ دستگاه اجرایی شامل وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و… را مکلف کرده است که به تناسب وظایف خود، تدابیر لازم را برای کنترل آلودگی هوای کشور اتخاذ کنند.
در آغاز ماده ۸ این قانون به مسئله فرسودگی خودروها اشاره شده و تصریح می‌کند: «تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که مالک وسایل نقلیه موتوری هستند، اعم از سبک، نیمه‌سنگین، سنگین و موتورسیکلت، ملزم به خارج کردن وسایل نقلیه خود از رده بعد از رسیدن به سن فرسودگی و تأمین بیمه مسئولیت خود نزد یکی از مؤسسات بیمه داخلی تحت نظارت بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران می‌باشند.»
بیشتر بخوانید:
ابطال قانون «تعیین سن فرسودگی خودروها» از سوی شورای نگهبان
خودروهای اسقاطی با معاینه فنی «نو» نمی‌شوند
ماده ۸ قانون هوای پاک دولت را موظف به تعیین سن فرسودگی برای انواع وسایل نقلیه کرده است. به همین دلیل سازمان حفاظت محیط زیست در آیین‌نامه‌اش برای این ماده، سن فرسودگی را مشخص کرد، اما در سال ۹۹ با شکایت یک فرد، آیین‌نامه ماده ۸ با حکم دیوان عدالت اداری بر اساس نظری از فقهای شورای نگهبان باطل شد. در سال ۱۴۰۰، یک آیین‌نامه جدید برای این ماده تهیه شد که بر اساس آن ملاک اسقاط انواع خودروها، «معاینه فنی» تعیین گردید و در آن دو نوع سن مرز فرسودگی و سن فرسودگی برای انواع وسایل نقلیه تعریف شد. بر همین اساس، هنگامی که یک وسیله نقلیه به سن مرز فرسودگی برسد، نیاز به مراقبت و تعمیرات بیشتر دارد و تعداد دفعات معاینه فنی سالانه آن و عوارض سالیانه نیز باید افزایش یابد.
در اسفند ماه گذشته، با اتکاء به قانون دیگری، آیین‌نامه‌ای برای نوسازی خودروهای فرسوده به تصویب رسید. این بار بر اساس ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودروی کشور، جزئیات به شرح زیر می‌باشد:
براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، از میان ۲۷ میلیون خودروی فعال در کشور، هفت میلیون خودروی فرسوده در خیابان‌ها در حال تردد هستند و میانگین فرسودگی در حمل و نقل عمومی به ۸۰ درصد می‌رسد. در حال حاضر، ۲۶ شهر و هفت کلان‌شهر کشور با مشکل آلودگی هوا مواجه‌اند.
بیشتر بخوانید:
تردد ۷ میلیون خودروی فرسوده در کشور
اسقاط خودروهای فرسوده‌ای که در ناوگان تردد می‌کنند، دارای اهمیت فراوانی برای از رده خارج کردن این نوع خودروها است و می‌توان از ظرفیت‌های بخش خصوصی برای این امر بهره برد.
داریوش گلعلیزاده – رئیس پیشین مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست – با اشاره به حمایت بخش خصوصی برای تسریع در اسقاط خودروهای فرسوده اظهار می‌دارد: «استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی می‌تواند به تسریع در اسقاط خودروهای فرسوده کمک کند. موضوع تأمین تسهیلات برای نوسازی وسایل نقلیه یکی از موارد زیر پیگیری سازمان محیط زیست بود و اکنون میزان این تسهیلات در حداقل قرار دارد.»
قانون هوای پاک در چهار ماده دیگر بر استفاده از سوخت‌های استاندارد تاکید دارد. ماده ۴ به رعایت حدامکان انتشار آلاینده‌ها در تولید و واردات انواع وسایل نقلیه موتوری، ماده ۱۳ به لزوم استفاده از سوخت استاندارد در کلیه مراکز صنعتی، تولیدی، فعالیت‌های معدنی، خدماتی و کارگاهی، ماده ۱۷ به رعایت حدامکان انتشار آلاینده‌ها در موتورخانه‌ها و سامانه‌های احتراقی و ماده ۱۸ به تکلیف وزارت نفت در ارائه سوخت تولیدی اعم از بنزین، نفت‌گاز، نفت‌کوره و نفت‌سفید مطابق با استاندارد ملی پرداخته است.
آلودگی ۱۵ برابری خودروهای فرسوده در مقایسه با خودروهای نو
احمد طاهری – سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم – در گفتگو با ایسنا درباره خطرات ناشی از آلاینده‌های ناشی از خودروهای فرسوده بیان کرد: بر پایه اندازه‌گیری‌ها و آمار مربوط به انتشار آلودگی هوای تهران، سهم ناوگان سواری در تولید آلاینده‌های گازی ۳۷.۸ درصد و در انتشار ذرات معلق ۱۳.۹ درصد است. به‌طور عمده، این آلودگی ناشی از ناوگان فرسوده به وجود می‌آید. بر اساس برخی پژوهش‌ها، خودروهای فرسوده حدود ۱۲ تا ۱۵ برابر خودروی نو مشابه خود آلودگی ایجاد می‌کنند و همچنین حدود ۲.۵ برابر بیشتر از خودروهای نو سوخت مصرف دارند.
او در ادامه می‌افزاید: موتورسیکلت‌های کاربراتوری پنج برابر بیشتر از خودروی پراید یورو ۲ آلودگی تولید می‌کنند. استاندارد آلودگی برای خودروهای تولید داخل ما یورو ۵ است. حال آنکه مردم تصور می‌کنند موتورسیکلت‌ها با اندازه کوچک‌تر، آلودگی کمتری تولید می‌کنند، اما واقعیت خلاف این است. یکی از چالش‌های اصلی ما در حوزه معاینه فنی نیز موتورسیکلت‌ها می‌باشند.
بیش از ۲۴ میلیون ناوگان فرسوده در سطح کشور
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم اضافه می‌کند: در سال ۹۸ تعداد کمی خودروهای فرسوده از رده خارج شدند که این تعداد کمتر از ۶۰۰۰ خودرو بود. در حالی که سالانه یک میلیون خودرو به ناوگان اضافه می‌شود و این وضعیت درصد خودروهای فرسوده را افزایش داده است. اکنون بیش از ۲۴ میلیون ناوگان فرسوده در دسترس داریم و لذا نیازمند یک برنامه جامع برای از رده خارج کردن این خودروها هستیم.
او با اشاره به اینکه با تصویب آیین‌نامه خودروهای فرسوده در هیات دولت، روند از رده خارج کردن آن‌ها در سال جاری تسریع شده است، اذعان می‌کند: در سال ۱۴۰۲ حدود ۷۰ هزار خودرو از رده خارج شدند و در سال ۱۴۰۳ باید به مرز ۱۷۰ هزار خودرو برسیم، در حالی که هم بر اساس قانون هوای پاک موظف به از رده خارج کردن تمام ناوگان فرسوده هستیم و هم در برنامه پنج ساله هفتم باید سالانه ۵۰۰ هزار خودرو را از رده خارج کنیم.
افزایش شیب از رده خارج کردن خودروها
او ادامه می‌دهد: امروز شیب از رده خارج کردن خودروها افزایش یافته اما هنوز هم نسبت به تکالیف‌مان عقب هستیم. به‌علاوه، اطلاعات نشان می‌دهد که عمده ناوگانی که از رده خارج شده، ناوگان سواری بوده، در حالی‌که قسمت قابل توجهی از ناوگان موتورسیکلت نیز فرسوده‌اند. بنابراین، ضوابط و آیین‌نامه‌های ما باید به‌روزرسانی شوند تا مالکان موتورسیکلت‌ها برای از رده خارج کردن موتورهای فرسوده خود تشویق شوند.
نرخ تحقق نوسازی ناوگان زیر ۲ درصد!
طاهری اضافه کرد: از آغاز اجرای قانون هوای پاک تا به امروز، نرخ نوسازی ناوگان کمتر از دو درصد بوده است. با توجه به اهمیت برطرف کردن ناوگان فرسوده، لازم است این مسأله با جدیت بیشتری مورد پیگیری قرار گیرد. اصلاح آیین‌نامه‌های مربوطه یکی از اولویت‌های ماست.
او درباره استانداردهای معاینه فنی خودروها و رعایت آن بیان می‌کند: در کشور ما حدود ۱۳ میلیون دستگاه موتورسیکلت وجود دارد. فقط ۶۰۰۰ دستگاه از این موتورسیکلت‌ها به معاینه فنی مراجعه کرده‌اند و تنها ۵۰۰۰ موتورسیکلت توانسته‌اند مجوز معاینه فنی را دریافت کنند. این آمار نشان‌دهنده عدم اجرای مناسب این قانون در کشور است.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم تصریح می‌کند: سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌ای را برای افزایش نظارت بر مراکز معاینه فنی طرح‌ریزی کرده و باید برای برخورد با مراکزی که قوانین را نقض می‌کنند، اقدامات قانونی صورت گیرد. ما پیگیر این موضوع هستیم که وزارت صمت و نهادهای مسئول در این بخش به‌طور فعال در این زمینه وارد عمل شوند و قطعاً با مراکز معاینه فنی متخلف به‌طور جدی برخورد خواهیم کرد و تمدید مجوز آن‌ها انجام نخواهد شد.
کاهش درصد استاندارد میزان استفاده از گوگرد در صنایع
او در بخش دیگری از سخنانش به استفاده از سوخت استاندارد در پالایشگاه‌ها و صنایع اشاره می‌کند: مقدار گوگرد سوخت پالایشگاه‌ها تقریباً ۲.۵ درصد است. ما در پی هستیم تا استاندارد ملی آن با غلظت ۰.۸ درصد به تصویب و نهایی برسد. این مسأله در شورای عالی استاندارد به‌طور جدی در حال پیگیری است تا در نهایت صادر و لازم‌الاجرا گردد.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص برقی‌سازی سیستم حمل و نقل در کشور می‌گوید: این اقدام می‌تواند اقدامات مثبتی به‌دنبال داشته باشد، به‌خصوص برای حمل و نقل عمومی که در شهرها تردد زیادی دارند. علاوه بر این، باید زیرساخت‌های تولید برق را بروز کنیم تا بتوانیم برق پاک و با آلودگی کمتر تولید نماییم. برای کنترل تولید آلودگی در شهر، نیاز است که به سمت کاهش تردد پیش برویم. درست است که خودروی برقی نسبت به خودروهای بنزینی آلاینده کمتری دارد، اما باید توجه داشت که تمام آلودگی هوا فقط از طریق اگزوز ایجاد نمی‌شود.
خودروی برقی هم آلودگی تولید می‌کند!
طاهری در پایان اضافه می‌کند: آلودگی ناشی از سایش لاستیک خودروها نیز قابل توجه است. حتی خودروهای برقی نیز این نوع آلاینده را منتشر می‌کنند. نباید فکر کرد که خودروهای برقی هیچ آلودگی تولید نمی‌کنند. به همین دلیل لازم است که به کاهش تردد و تقاضای سفر، گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی و افزایش جابجایی با این ناوگان بپردازیم تا بتوانیم تعداد ترددهای خودروهای شخصی را کاهش دهیم. همچنین، ایجاد ترافیک به شدت در افزایش آلودگی‌ها موثر است و خودروی برقی نیز در شرایط ترافیکی حضور خواهد داشت و در نهایت منجر به تولید آلودگی می‌شود.
