علل وجود خون در ادرار چه می‌تواند باشد

در برخی مواقع، وجود خون در ادرار تنها با استفاده از میکروسکوپ قابل تشخیص است؛ از این رو، برای ارزیابی وضعیت، نیاز به بررسی جامع تمام سیستم ادراری وجود دارد. آزمایش‌هایی که برای شناسایی خون در ادرار به کار می‌روند، می‌توانند شامل سیتی اسکن، سیستوسکوپی، سونوگرافی، IVP، MRI، کشت ادرار و سیتولوژی ادرار باشند. تشخیص و مدیریت دلیل بروز خون در ادرار به عامل اصلی و زمینه‌ساز آن بستگی خواهد داشت.

خون در ادرار (هماچوری) چیست؟

هماچوری، یا وجود خون در ادرار، می‌تواند به طور محسوس و انبوه (قابل رویت) یا به صورت میکروسکوپی (حضور سلول‌های خونی در ادرار که تنها تحت میکروسکوپ دیده می‌شوند) ظهور کند. در نوع آشکار این حالت، رنگ خون می‌تواند از یک هاله صورتی تا قرمز تیره متغیر باشد و ممکن است به همراه لخته‌های خون باشد. علی‌رغم تغییرات در حجم خون موجود در ادرار، شرایط و عواملی که ممکن است این مشکل را به وجود آورند یکسان هستند و نیاز به انجام آزمایشات و ارزیابی‌های مشابه خواهند داشت. افرادی که به هماچوری آشکار دچار هستند، معمولاً با شکایت از وضعیت خود به پزشک مراجعه می‌کنند که احتمال تشخیص سریعتر مشکلات و بیماری‌های بنیادی را افزایش می‌دهد. اما برعکس، افرادی که از نوع میکروسکوپی رنج می‌برند، اغلب از وضعیت خود بی‌خبرند و این وضعیت معمولاً در معاینات دوره‌ای توسط پزشک خانواده یا در چکاپ کلی شناسایی می‌شود.

علائم وجود خون در ادرار چیست؟

وجود خون در ادرار ممکن است با درد یا بدون درد باشد، اما در هر صورت نشانه‌ای غیرطبیعی است که نیاز به بررسی توسط یک متخصص بهداشت و درمان دارد. این وضعیت می‌تواند ناشی از بیماری‌های گوناگونی از جمله عفونت‌ها و سنگ‌های کلیوی در دستگاه ادراری باشد. همچنین، وجود خون در ادرار بدون درد نیز می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله سرطان مرتبط باشد. به طور کلی، این عارضه تحت عنوان هماچوری شناخته می‌شود. وقتی که خون به طور قابل مشاهده در ادرار وجود دارد، آن را هماچوری ماکروسکوپی می‌نامند، در حالی که وقتی خون تنها به وسیله میکروسکوپ قابل دیدن باشد، به آن هماچوری میکروسکوپی گفته می‌شود.

علت خون در ادرار چیست؟

دلایل بروز هماچوری بزرگ و میکروسکوپی مشابه هستند و ممکن است ناشی از خونریزی در هر نقطه‌ای از دستگاه ادراری باشد. تشخیص منبع خون در کلیه‌ها، حالب (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند)، مثانه یا پیشابراه با نمونه‌برداری از ادرار به سادگی امکان‌پذیر نیست. هر نوع خون مشاهده‌شده در ادرار باید دقیقاً توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد؛ حتی اگر این خون به طور خودبخود کاهش یابد یا ناپدید شود.

عفونت ادراری که معمولاً به عنوان عفونت دستگاه ادراری شناخته می‌شود، می‌تواند ناشی از عفونت در کلیه یا مثانه بوده و یکی از علل شایع برای هماچوری میکروسکوپی است. ادرار به طور طبیعی باید استریل باشد و نباید دارای باکتری باشد. سنگ‌های کلیه و مثانه ممکن است باعث ایجاد تحریک و خشونت در نواحی مختلف دستگاه ادراری شوند و در نتیجه منجر به بروز هماچوری میکروسکوپی یا ماکروسکوپی شوند. خونریزی در任何 یک از اجزای دستگاه ادراری یا پروستات می‌تواند به خونریزی در ادرار منتهی گردد. علاوه بر این، هماچوری می‌تواند با بیماری‌های کلیوی و سایر اختلالات هماتولوژیکی که سیستم لخته شدن خون را تحت تأثیر قرار می‌دهند، همراه باشد. داروهایی مانند آسپیرین، وارفارین (کومادین) یا کلوپیدوگرل (پلویکس) که احتمال خونریزی را افزایش می‌دهند، ممکن است به خونریزی در ادرار منجر شوند. در نهایت، در صورت عدم وجودش سرطان در هر نقطه از سیستم ادراری، ممکن است با بروز هماچوری همراه گردد.
 
راه‌های تشخیص خون در ادرار

ارزیابی خون در ادرار شامل بررسی تاریخچه پزشکی، انجام آزمایش‌های فیزیکی، ارزیابی شیمیایی ادرار با نوار تست، مشاهده زیر میکروسکوپ و در نهایت کشت میکروبی ادرار به منظور شناسایی باکتری‌های موجود در آن است. علائم مربوط به دستگاه ادراری تحتانی، چون احساس اضطرار (تمایل مداوم به ادرار کردن) و تکرر (نیاز مکرر به ادرار کردن) و همچنین وجود تب یا لرز، ممکن است نشان‌دهنده وقوع عفونت باشد. حتی اگر بیمار توجهی به این علائم نداشته باشد، آسیب‌های ذکر شده باید به‌عنوان علت‌های احتمالی در نظر گرفته شوند. احساس درد در ناحیه شکم یا پهلو، به ویژه اگر به سمت کشاله ران یا ناحیه تناسلی گسترش یابد، ممکن است نشانه‌ای از وجود سنگ در حالب یا کلیه باشد. کلیه داروهای جدید، از جمله ویتامین‌ها یا مکمل‌های گیاهی، باید تحت نظر متخصص بهداشت و درمان قرار گیرند. با این حال، مهم است که به یاد داشته باشید حتی اگر فردی به علت مصرف یک دارو دچار خونریزی شود و گمان کند که دلیل خونریزی عوارض ناشی از داروهای مصرفی‌اش است، باید بررسی‌های جامع دوباره انجام شود.

معاینه فیزیکی به بررسی منابع احتمالی هماچوری معطوف خواهد بود. وجود کبودی در ناحیه پشت یا شکم ممکن است به دلیل تروما باشد و به صورت خون در ادرار نیز به نمایش درآید. معاینه دیسک رکتال (مقعدی) به ویژه در مردان باید به دقت انجام شود. به عنوان نشانه‌ای مرتبط با پروستاتیت (مثل حساسیت به لمس پروستات) یا بزرگی پروستات که نشان‌دهنده هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) است، ممکن است در تشخیص مفید باشد. یافتن یک گره یا ناحیه مزاحم در پروستات می‌تواند به سرطان اشاره کند. آزمایش شیمیایی ادرار و همچنین کشت میکروبی ادرار که نشان‌دهنده وجود گلبول‌های سفید در آزمایش ادرار، به طور شایسته‌ای با عفونت دستگاه ادراری مرتبط است، باید دوباره انجام شود. وجود پروتئین، گلوکز یا رسوب در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده نوعی بیماری کلیوی باشد. آزمایش خون نیز اهمیت زیادی دارد، چرا که نتایج آن در ارزیابی عملکرد کلیوی و شناسایی هر گونه اختلال در لایه‌های خونی کمک خواهد کرد. علاوه بر ثبت تاریخچه اولیه از بیمار و معاینه فیزیکی، سه عنصر دیگر برای تکمیل ارزیابی هماچوری وجود دارد: تصویربرداری، سیتولوژی ادرار و سیستوسکوپی.

سیتی اسکن یک روش تصویربرداری از دستگاه ادراری است. قبل از انجام این روش، به بیمار یک مایع خوراکی شفاف و کنترل‌شده داده می‌شود. سپس یک رنگ به صورت داخل وریدی به بیمار تزریق خواهد شد. در نهایت، بیمار تحت سیتی اسکن قرار می‌گیرد و تصاویری از ناحیه شکم و لگن تهیه می‌شود.

آزمایش دیگر، پیلوگرافی وریدی (IVP) است که نوعی ارزیابی اشعه ایکس از دستگاه ادراری می‌باشد. در این روش، رنگی به سیاهرگ تزریق می‌شود تا این محلول توسط دستگاه ادراری تصفیه شود. پس از آن، یک سری اشعه ایکس به مدت ۳۰ دقیقه اخذ می‌شود تا هر گونه ناهنجاری را فهماند. معمولاً، برای ارزیابی دستگاه ادراری از سیتی اسکن یا IVP بهره می‌برند و لازم است که روش مناسب انتخاب شود. هر دو روش به ویژه برای بررسی کلیه‌ها و حالب مفید هستند؛ اما برای مثانه، پروستات یا مجرای ادرار چندان مناسب نیستند؛ لذا انجام معاینه بعدی به نام سیستوسکوپی لازم است.

این آزمون یک روش ساده ده‌دقیقه‌ای است که با استفاده از یک سینوسکوپ نازک و انعطاف‌پذیر (یا دوربین فیبر نوری) از طریق مجرای ادرار به مثانه وارد می‌شود تا به طور مستقیم هر گونه ضایعه یا منبع خونریزی قابل مشاهده شود. این کار معمولاً با تزریق یک ژل بی‌حس‌کننده موضعی به مجرای ادرار انجام می‌شود. در پایان، آخرین روش سیتولوژی ادرار است که طی آن نمونه‌ای از ادرار به یک پاتولوژیست (متخصص تحلیل انواع بافت‌ها به دنبال وجود سلول‌های سرطانی یا غیرطبیعی) ارسال می‌گردد.
 
راه‌های درمان خون در ادرار (هماچوری)

درمان هماچوری به طور قابل توجهی متنوع است و به دلیل خونریزی وابسته است. این نکته از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به خاطر داشت که در بسیاری از موارد، دلیلی برای بروز هماچوری معلوم نیست. با این وجود، این مسأله نباید موجب نگرانی بیش از اندازه بیمار گردد، چرا که بررسی‌های جامع و مناسبی (بر اساس مراحل ذکر شده) می‌تواند به طور موثر مهم‌ترین دلایل هماچوری (مانند سرطان) را تشخیص دهد و در مواردی که نتایج آزمایش‌ها به‌طور کامل منفی باشد، علت خونریزی ناشناخته باقی بماند. اگر نتایج آزمایشات منفی باشد، تکرار آزمایش ادرار یک راهکار منطقی خواهد بود.

انجام یک آزمایش خون نیز برای بررسی عملکرد کلیه و کنترل فشار خون همچنین ضروری است. مردان قفقازی بالای ۵۰ سال باید با پزشک خود برای ارزیابی سالانه آنتی‌ژن پروستات (PSA) که به عنوان غربالگری سرطان پروستات کارکرد دارد، مشورت کنند. در آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار، غربالگری معمولاً از سن ۴۵ سالگی آغاز می‌شود و در تمامی نژادها، وجود تاریخچه سرطان پروستات در اعضای نزدیک خانواده می‌تواند نشان‌دهنده آغاز غربالگری زودتر باشد. ادامه بحث در مورد درمان هماچوری به دستاوردها و دلایل دقیق آن بستگی خواهد داشت. متخصص ارولوژی مسئولیت توصیه در مورد هر گونه درمان یا پیگیری‌های لازم (که ضروری بوده و به وی توصیه می‌شود) را بر عهده دارد.