تحلیل چندوجهی از منطقه مکران به منظور توسعه فراگیر/ شیلات جایگزین نفت خواهد شد

در نخستین گردهمایی تخصصی در زمینه سیاست گذاری برای پیشرفت و شکوفایی منطقه مکران تحت عنوان “ایده هایی برای پیشرفت و توسعه منطقه مکران”، رئیس اتاق بازرگانی ایران به جنبه های مختلف اهمیت منطقه مکران اشاره کرد و بر این باور بود که این ابعاد متعدد به توسعه این منطقه کمک شایانی خواهند کرد.

ظهر امروز (شنبه)، نخستین گردهمایی تخصصی در زمینه سیاست گذاری پیشرفت و شکوفایی منطقه مکران با عنوان “ایده هایی برای پیشرفت و توسعه منطقه مکران” به همت کمیسیون خدمات فنی و مهندسی و احداث اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد. این نشست با حضور رئیس اتاق ایران، نماینده ویژه رئیس جمهور در امور اقتصادی دریامحور، نایب رئیس اتاق ایران و فعالان اقتصادی برگزار گردید.

در ابتدای این گردهمایی، علی نقوی رئیس کمیسیون خدمات فنی و مهندسی و احداث اتاق ایران به تفاهم نامه ای که میان اتاق ایران و شورای توسعه سواحل مکران به امضا رسیده است اشاره کرد و تصریح نمود: در راستای این تفاهم نامه، کمیسیون احداث نمایندگی از اتاق ایران، این نخستین نشست تخصصی را برگزار کرده است. ایران باید به جهانی شدن پیش برود و بخشی از زنجیره ارزش جهانی باشد. مستلزم آن است که با اتکای صرف به ظرفیت ها و منابع داخلی، اقدامات توسعه ای به سرانجام نرسند؛ از این رو، منطقه مکران که دارای ظرفیت های منحصر به فرد است، می تواند در این روند تحول آفرین نقش مهمی ایفا نماید.

وی همچنین بر ضرورت تحلیل تخصصی ظرفیت های مکران و توسعه مبتنی بر اقتصاد تأکید کرد و بیان کرد که این موضوع باید مورد توجه دولت و بخش خصوصی قرار گیرد.

ادامه ی این نشست با سخنان صمد حسن زاده رئیس اتاق بازرگانی ایران دنبال شد که گفت: مرکز پژوهش های اتاق ایران اقدام به بررسی منطقه مکران در قالب چند موضوع کلیدی کرده است؛ ابتدا به بررسی موقعیت استراتژیک مکران پرداخته و در ادامه، به دیپلماسی اقتصادی برای توسعه مکران، ایجاد ارتباط اقتصادی با کشورهای همسایه، سنجش ظرفیت های لجستیکی مکران و بررسی نقش بنادر مکران در تجارت و همچنین حمایت از بخش خصوصی در اقتصاد دریامحور با تمرکز بر ظرفیت های مکران، پرداخته است.

حسن زاده بیان داشت: علاوه بر این مسائل، توسعه حمل ونقل و حوزه های کشاورزی و شیلات در مکران، صنایع پتروشیمی و انرژی، توجه به مکران از منظری به عنوان قطب جدید گردشگری و توسعه زنجیره ارزش در صنایع معدنی، جذب سرمایه گذاری نیز در اولویت مرکز پژوهش های اتاق ایران قرار دارند که هر یک به نوبه خود تأثیرات قابل توجهی به همراه خواهند داشت. این موارد نشان دهنده سطح اهمیت خاص این منطقه است.

به دنبال توسعه دودکشی در مکران نیستیم

در ادامه، علی عبدالعلی زاده نماینده ویژه رئیس جمهور در اقتصاد دریامحور، تأکید کرد: نگاه من به مدیریت کشور، واگذاری مسائل اقتصادی به بخش خصوصی است؛ دولت باید سیاست گذاری کند و این سیاست ها باید به نفع مردم و بخش خصوصی باشد. کشور باید به صورت مشترک با مردم و بخش خصوصی اداره گردد. در دولت چهاردهم در نظر داریم در کنار دولت، برای حل مشکلات برق اقدام کنیم؛ هرچند که بحران مهم دیگر کشور، کمبود آب نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بحران های مربوط به فرونشست زمین و برق نیز از اهمیت بالایی برخوردارند؛ اداره ی شهرها در شرایط بحرانی برق ممکن نیست. در کنار حل مشکلات برق، توجه به واردات و تولید خودروهای برقی نیز بسیار ضروری است، به خصوص که آلودگی تهران بدون توجه به خودروهای برقی امکان پذیر نیست.

وی اضافه کرد: توسعه دریامحور یک تغییر پارادایمی اساسی در اداره کشور به حساب می آید. ما از دولتی با درآمد نفتی بالا به سمت یک راهبرد تعامل سازنده با جهان پیش می رویم. توسعه دریامحور برای من از مکران آغاز می شود؛ اما متأسفانه در طرح های تدوین شده برای توسعه دریامحور و مکران، به همه جنبه ها نظیر استفاده از سواحل دریای عمران توجه کافی نشده است. طرح ها به گونه ای هستند که گویی یک طرح جامع برای تهران طراحی شده اند. دریا و سواحل در حاشیه برنامه ها قرار دارند. ما به خاطر دریای عمان در قطب جنوب سهم مشاعی داریم؛ امیدوارم سال آینده بتوانیم تورهای گردشگری راه اندازی کنیم و علاقمندان را به قطب جنوب ببریم تا مالکیت خود را مستند کنیم.

نماینده ویژه رئیس جمهور در اقتصاد دریامحور همچنین تصریح کرد: مکران دروازه ارتباط ایران با جهان به شمار می آید و توسعه این منطقه برای کشور بسیار مهم است. موقعیت استراتژیک مکران در تجارت بین المللی دو محور دارد: توسعه دریامحور تنها در سایه صلح و آرامش امکان پذیر است و نه در شرایط بحرانی و ناپایدار.

عبدالعلی زاده همچنین خاطرنشان کرد: سایه سیاست خارجی بر سیاست های داخلی واضح است. ما باید تعامل سازنده با دنیا را آغاز کنیم وگرنه توسعه دریامحور به یک شعار بی محتوا تبدیل خواهد شد. در دریا، قوانین بین المللی حاکم هستند نه قوانین داخلی. تعامل دوجانبه لازمه این فرایند است. این گونه نیست که کشورهای خارجی تنها در ایران سرمایه گذاری کنند و ما از سرمایه گذاری های آن ها دوری کنیم. با برقراری قراردادهای چندجانبه، می توانیم در کشورهای دیگر نیز واحدهای تجاری ایجاد کنیم.

وی ادامه داد: تعامل باید بر پایه اصول بردبرد باشد. مکران دارای شرایط بکر و منحصر به فرد است؛ این منطقه حدود ۸۰ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و طول سواحل آن سه برابر طول سواحل امارات متحده عربی است. سواحل مکران به گونه ای قابل پهلوگیری کشتی هایی با ظرفیت ۶۰۰ هزار تن هستند. این کاهش زمان دسترسی را به نصف زمان پیشین خواهد رساند و هزینه ها را تا ۳۰ درصد کاهش می دهد و دسترسی به کشورهای مختلف را تسهیل می کند.

نماینده ویژه رئیس جمهور در اقتصاد دریامحور تصریح کرد: با تکمیل طرح چابهار تا سال ۱۴۰۵، می توانیم ۴۰ میلیون تن بار را از این مسیر جابه جا کنیم. این به منزله ایجاد دروازه ای جدید برای درآمد و اشتغال کشور است. کریدورهای شمال و جنوب و شرق و غرب تنها برای انتقال بار از جنوب به شمال و روسیه نیستند؛ این ها شاهرگ های توسعه کشور به شمار می روند. در بندر اصلی باید از تمام اقداماتی که زمان واردات و صادرات را به تأخیر می اندازند، پرهیز کنیم. بنادر خشک و شهرک های صنعتی بزرگ باید مورد توجه قرار گیرند و این یعنی کاشتن موتور توسعه صنعتی در این منطقه. با این نگاهی به مکران، باید موقعیت اش را ارزیابی کرد. با توسعه کریدورهای شمال و جنوب، مکران به روابطی با روسیه، شرق چین، کشورهای آسیای میانه، قفقاز، کشورهای منطقه و شمال اروپا و امریکا دست می یابد. این وضعیت بر توسعه کشورهای منطقه نیز تأثیرگذار خواهد بود و هزینه حمل و نقل را کاهش خواهد داد.

عبدالعلی زاده همچنین به دیپلماسی اقتصادی اشاره کرد و گفت: دیپلماسی اقتصادی ابزاری برای پیشرفت مکران است و اوج آن تعامل بردبرد می باشد. مکران به عنوان پل ارتباطی ایران با کشورهای مختلف، از جمله امریکا محسوب می شود. این منطقه پتانسیل های لجستیکی قابل توجهی دارد. برای بهبود روند توسعه اقتصاد دریامحور، نیاز به استفاده از ظرفیت بخش خصوصی می باشد. لازم به ذکر است که هنوز خط زاهدان تا مشهد به اتمام نرسیده است. باید در این مسیرهای ارتباطی سرمایه گذاری کنیم. مکران ما را به شبکه حمل ونقل جهانی متصل می کند.

شیلات جای نفت را خواهد گرفت

وی تأکید کرد: منطقه دارای ظرفیت های بالایی برای سرمایه گذاری است؛ لذا برای توسعه مکران به سرمایه گذاری زیرساختی نیاز داریم. در حال حاضر برای پروژه های کلان، تصمیماتی مبنی بر سرمایه گذاری اتخاذ شده و انتظار می رود که در آینده مکران موقعیت شیلات را به جای نفت به دست آورد. ظرفیت تولید ماهی در این منطقه بایستی به بیش از چهار میلیون تن برسد و تا ۱۰۰ میلیون تن نیز ظرفیت وجود دارد.

این مقام دولتی تصریح کرد: ما در مکران به دنبال توسعه دودکشی نیستیم؛ بلکه در صدد پیشرفت دانش در این منطقه هستیم. نباید فرصت های ترقی کشور را با دودکش های صنعتی نابود کرد. در این منطقه با بادهای شدید ماسه ای مواجه هستیم و امکان بهره برداری از انرژی تجدیدپذیر خورشیدی وجود ندارد، اما ظرفیت مناسبی برای بهره برداری از انرژی بادی موجود است. سواحل مکران ظرفیت های خوبی برای توسعه گردشگری دارا هستند. ما باید به هوش باشیم و از رقبای خود در منطقه پیشی بگیریم. امیدواریم در سواحل خشک این منطقه، شاهد سرمایه گذاری های خارجی باشیم.

مکران را پاسخ چندبعدی به مسئله توسعه ایران ببینید

محمد فاضلی پژوهشگر و جامعه شناس در ادامه ی این نشست تخصصی، بر لزوم پاسخ به سؤالات بنیادی پیرامون مکران تأکید کرد و اظهار داشت: پیش از هرگونه برنامه ریزی، نیاز به خلق یک ایده داریم و برای ایجاد چنین ایده ای پاسخ به چند سؤال ضروریست؛ اول اینکه مکران چه کارکردی دارد، خوابگاهی، کارگاهی یا زیستگاهی؟ به عنوان مثال، شهر پرند که منطقه ای خوابگاهی است و یا عسلویه که کارگاهی محسوب می شود، این دو منطقه به خودی خود به عنوان زیستگاه نمی توانند شناخته شوند چرا که هویت شهری ندارند. پرسش بعدی این است که هر زیستگاهی الزاماً باید کارگاه هایی داشته باشد که در آن درآمدزایی شکل گیرد. در این خصوص به تعیین نوع کارگاه هایی که در مکران ایجاد خواهیم کرد، با در نظر گرفتن این که ما می خواهیم چه نوع کارگاهی را تأسس کنیم، خواهیم پرداخت. آیا باید کارگاه هایی مشابه آنچه در سرزمین اصلی وجود دارند، ایجاد کنیم یا کارگاه هایی با کارایی بیشتر و دانش پیشرفته تر؟

وی اظهار داشت: سطح دانش در تولید صنایع مختلفی چون فولاد و پتروشیمی به نسبت صنایعی که محصولات نزدیک به مصرف تولید می کنند، پایین تر است. بنابراین، قصد داریم چه نوع کارگاهی با چه مشخصات و شرایطی در مکران تأسیس نماییم؟ شکافی جدی در خلق تفاوت های توسعه ای بین کشورهای شمال و جنوبی خلیج فارس به وجود آمده است. مکران تنها منطقه ای است که به عنوان نقطه تعادل بین آبادانی شمال و جنوب خلیج فارس می توانیم به حساب بیاوریم. ما همچنین باید به این سؤال پاسخ دهیم که آیا قرار است مکران را به گونه ای زیبا سازیم یا اینکه مانند سرزمین اصلی تمام اصول زیباشناختی را نقض کنیم؟

این پژوهشگر از مکران به عنوان آخرین پهنه سرزمینی باقی مانده کشور در پاسخ به نسل آینده یاد کرد و بیان داشت: ما باید به این سؤال پاسخ دهیم که قرار است چگونه نسل آینده را راضی کنیم؟ آیا باید این پهنه را به گونه ای بسازیم که نسل های آتی به آن افتخار کنند؟ مکران یکی از سؤالات جدید است که نیاز به پاسخی نو دارد. نسل های آینده، امید می خواهند. آیا می توان از مکران امیدی نوین تولید کرد؟ آیا امکان ایجاد همکاری واقعی بین بخش خصوصی، دولت و جامعه محلی در این منطقه وجود دارد؟ آیا می توانیم مهاجرت های به بیرون را در این منطقه معکوس کنیم و به مهاجرت های از بیرون به درون تبدیل نماییم؟

فاضلی، منطقه مکران را به عنوان پاسخی هوشمندانه به عدم تعادل کنونی بین چشم اندازهای اجتماعی و اقتصادی حاشیه های شمالی و جنوبی خلیج فارس قلمداد کرد و افزود: می بایست الگوی حکمرانی اقتصادی مکران را به دقت تعریف نماییم. همچنین باید سیاست صنعتی مکران را شناخته و اهداف اجتماعی ورود به این منطقه را مشخص کنیم. در واقع، لازم است تمامی جوانب حضور در این منطقه را بررسی کرده و بهترین نوع حضور را رقم بزنیم. چرا که ایران فعلاً از عرصه جهانی حذف شده است؛ بر این اساس، باید بدانیم که مکران چگونه می تواند به عنوان یک وسیله اتصال به جهان عمل کرده و به توجیه عملکرد خود بپردازد.

این جامعه شناس معتقد است که مکران آزمایشگاه سنجش توانمندی یا ناتوانی ایران است. باید در نظر داشت که تمام ناکارآمدی های سرزمین اصلی را در جزیره قشم پیاده کرده و این جزیره را به محلی برای انباشت پتروشیمی ها و پالایشگاه ها تبدیل کردیم و این سرمایه گذاری ها اکوسیستم آن منطقه را تهدید کرده است. اجازه ندهیم این وضعیت و الگوهای توسعه ای مشابهی در مکران حاکم شوند. نیاز داریم دیدگاه نوینی در این زمینه داشته باشیم. مکران باید به آزمایشگاه نوآوری حکومت و سیاست گذاری تبدیل شود و تجارب موفق آن به سرزمین اصلی تسری یابد.

توسعه مکران با نگرش قبلی دولت، ممنوع!

در ادامه این نشست، مهدی طبیب زاده رئیس اتاق کرمان گفت: برای پیشرفت مکران لازم است به تمامی ظرفیت های منطقه توجه داشته و در توسعه آن تغییرات پارادایمی ایجاد کنیم. اگر سیاست گذاران در پی توسعه مکران با رویکرد پیشین باشند، بهتر است که از این منطقه صرف نظر کرده و در زیستگاه آن آسیبی وارد نکنند. نباید مکران را به اوراسیا یا عسلویه تبدیل کنیم.

پژمان جوزی رئیس انجمن صنعت ساختمان ایران در این نشست اظهار داشت که متأسفانه منطقه مکران هنوز بکر مانده و این مسئله نشان دهنده ناکامی در مسیر توسعه ایران است. به ویژه اگر قرار باشد مدل سازی ناکام آنجا ایجاد شود، بهتر است حتی به آن نپردازیم. تنها راه، اتکا به توانمندی های بخش خصوصی است. باید به الگوی اقتصادی مختلط توجه ویژه ای داشته باشیم. اگر در پی دستیابی به توسعه متوازن در جنوب ایران و جزایر با محوریت توسعه دریامحور هستیم، باید ملزومات لازم را مدنظر قرار دهیم. باید به ویژه از روند بازیگرانی که موجب ظهور طبقه جدیدی از توانگران در منطقه می شوند، اجتناب کنیم.

وی ادامه داد: برای توسعه برخی از جزایر، می توان این وظیفه را به بخش خصوصی سپرد و دولت باید نقش رگولاتوری ایفا کند. با سرمایه گذاری های درست، این مناطق قادر خواهند بود اقتصاد کل کشور را متحول کنند. حفظ زندگی اجتماعی و فرهنگی این جمعیت بایستی در اولویت قرار گیرد.

لزوم مطالعات کارشناسی قبل از اقدام

در ادامه، فرشید گل زاده مشاور کمیسیون خدمات فنی و مهندسی و احداث اتاق ایران نیز بر این نکته تأکید کرد که باید مشخص شود ما در مکران به دنبال چه هستیم؛ آیا صرفاً می خواهیم الگوی تکراری را پیاده کنیم، طرحی نو در آنجا برپا سازیم یا بدنبال حفظ ویژگی های بکر این منطقه هستیم؟ این مسئله نیازمند مطالعات کافی پیش از آغاز هر کاری است. ما به استفاده از دانش های انباشته جهانی نیاز داریم. در این راستا باید از تجربیات کارشناسان شناخته شده جهانی و داخلی بهره بریم و این می تواند نهایتاً منجر به جلب سرمایه گذاران داخلی شود. بر همین اساس، می بایست تیمی مجرب و به روز ایرانی شکل گیرد تا الگوی توسعه منطقه را طراحی کند.

رضا حاجی کریم رئیس فدراسیون صنعت آب ایران نیز تصریح کرد: بیایید برای یک بار هم که شده، به تجارت چرخشی فکر کنیم؛ درحالی که برق راه حلی اقتصادی دارد، آب چنین راه حلی ندارد. در حال حاضر هر کسی در مکران در حال آغاز به کار بر روی آب شیرین کن ها است. این پروژه ها به معنای آلودگی منطقه است. من مخالف آب شیرین کن سازی نیستم، اما باید توجه داشت که این راه حل، یک راه حل کوتاه مدت به حساب می آید. با صرف هزینه های زیاد ساخته می شود و در نهایت موجب آلودگی مکران خواهد شد، در حالی که با افزایش راندمان، اوضاع بهبود خواهد یافت. نزدیک به پنج کیلومتر از سواحل مکران، پتروشیمی ایجاد خواهد شد و آب آن از آب شیرین کن تأمین می شود.

وی بر اهمیت ارزیابی ریسک های زیست محیطی تأکید کرد و افزود: این ارزیابی ها باید مستند به طرح های توسعه ای باشد. در دنیا، این طرح های توسعه ای توسط بیمه ها نیز ارزیابی می شوند. اگر پروژه ای برخلاف اصول پایداری سرزمین در نظر گرفته شود، بهتر است که هیچ اقدامی صورت نگیرد.

محمد حلوایی رئیس انجمن اپک نیز خاطرنشان کرد: اگر قصد داریم از روش های گذشته به مقوله توسعه مکران بنگریم، نهایتاً شرایط گذشته تکرار خواهد شد. می پندارم که باید در پی تغییر پارادایم توسعه ای باشیم و روشی متفاوت در طرح های توسعه مکران اتخاذ کنیم.