چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟

استخوان‌ها به عنوان اجزای حیاتی بدن، اهمیت ویژه‌ای در سلامت افراد ایفا می‌کنند. اگرچه با بالا رفتن سن، روند تحلیل استخوان‌ها تسریع می‌شود، اما افراد می‌توانند با پیروی از شیوه‌های زندگی سالم، خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهند. اینکه چگونه باید وجود این بیماری را تشخیص داد و آیا احتمال ابتلا به آن برای تمامی افراد یکسان است، پرسش‌هایی هستند که به درک بهتر این بیماری و شیوه‌های پیشگیری یا درمان آن کمک می‌کنند. به همین منظور با دکتر نسرین بابازاده، متخصص داخلی و فلوشیپ غدد، گفتگو کرده‌ایم که در ادامه بخش اول مطلب را خدمت شما ارائه می‌دهیم:

لطفاً در ابتدا توضیح دهید که پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان یک شرایط پزشکی است که به کاهش هم مقدار و هم کیفیت استخوان‌ها منجر می‌شود. به عبارت دیگر، در این وضعیت نه تنها چگالی و ساختار استخوان های متراکم کاهش می‌یابد، بلکه نظم طبیعی بافت استخوانی نیز آسیب می‌بیند. این وضعیت امکان وقوع شکستگی استخوان را افزایش می‌دهد؛ شکستگی‌هایی که حتی ناشی از ضربه‌های خفیف ممکن است رخ دهند. به عنوان مثال، ممکن است فردی در حین پیاده‌روی به زمین بیفتد و لگن او شکسته شود، در حالی که سقوط عادی نباید منجر به چنین آسیب جدی باشد. بنابراین، پوکی استخوان باعث می‌شود که فرد به راحتی دچار شکستگی‌هایی شود که در شرایط طبیعی نباید اتفاق بیفتند.

یکی از مهم‌ترین نشانه‌های این بیماری بی‌علامتی است. تا زمانی که فرد دچار شکستگی استخوان نشود، معمولاً از وجود این بیماری اطلاعی نخواهد داشت.
امکان وقوع شکستگی‌ها در سنین بالا بیشتر در نواحی لگن، مهره‌های کمر و استخوان ران دیده می‌شود که می‌تواند منجر به ناتوانی شدید بیمار و دشواری در انجام فعالیت‌های روزمره گردد و کیفیت زندگی فرد تحت تأثیر قرار گیرد.

دلایل بروز پوکی استخوان چیست؟

فرآیند تشکیل استخوان در بدن افراد تا سن ۳۰ تا ۳۵ سالگی بیشتر از تحلیل آن است. اما با افزایش سن، این روند به هم می‌خورد و سرعت تحلیل استخوان از سرعت تشکیل آن پیشی می‌گیرد. به همین دلیل، دستیابی به حداکثر حجم استخوانی استاندارد پیش از این سنین بسیار حائز اهمیت است. این موضوع روابط نزدیکی با اقدامات پیشگیرانه و شیوه زندگی سالم در سنین پایین‌تر دارد.

چه افرادی بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند؟

زنان بالای ۶۵ سال و مردان بالای ۷۰ سال خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌ها دارند. رفتارهایی مانند کم‌تحرکی، مصرف سیگار، الکل، وجود بیماری دیابت، عدم دریافت کافی ویتامین دی و مواد معدنی (مانند کلسیم و منیزیم)، یائسگی زودهنگام در زنان قبل از ۴۵ سالگی، استفاده از برخی داروهای خاص و وجود بیماری‌های التهابی مزمن (همچون بیماری‌های روماتیسمی) و هم جنبه‌های ژنتیکی، از مهم‌ترین عوامل خطر آفرین برای بروز پوکی استخوان در افراد محسوب می‌شوند.

پوکی استخوان چه علائمی به همراه دارد؟

از مهم‌ترین نشانه‌های این بیماری بی‌علامتی است. تا زمانی که فرد دچار شکستگی نشود، به‌ طور عمده از وجود این وضعیت بی‌خبر خواهد ماند. این موضوع ضرورت غربالگری را در افراد محرز می‌سازد؛ چراکه پوکی استخوان به مانند فشار خون ممکن است بی‌علامت باقی بماند و تا زمانی که عارضه‌ای بروز نکند، در بسیاری از موارد، افراد متوجه آن نمی‌شوند.

گاه ممکن است بیمارانی با شکایت از درد مفاصل، استخوان‌ها یا زانو به ما مراجعه کنند و خود را مبتلا به پوکی استخوان بدانند؛ این باور نادرست است. پوکی استخوان در واقع هیچ‌گونه علامتی ندارد. ممکن است فرد دارای شرایطی مانند آرتروز یا بیماری‌های روماتیسمی باشد که به دلایل متفاوتی خود را بروز می‌دهد اما خود پوکی استخوان نشانه دار نیست.

بسیاری از بیمارانی که دچار سنگ کلیه هستند، نگران مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم‌اند و فکر می‌کنند که مصرف این مواد غذایی می‌تواند به تشدید سنگ کلیه آنها منجر شود. این تصور نادرست است.

چه افرادی نیاز به غربالگری استخوان دارند؟

همه زنان بالای ۶۵ سال و مردان بالای ۷۰ سال باید غربالگری استخوان را انجام دهند. روش این غربالگری بدین صورت است که نوع خاصی از عکاسی به نام دانسیتومتری (تست تراکم استخوان) از بدن فرد گرفته می‌شود که با تصاویر رادیوگرافی عادی تفاوت بسیاری دارد.

در شرایط خاص می‌توان غربالگری را زودتر از سن تعیین شده انجام داد. خانم‌هایی که زودتر به یائسگی می‌رسند، بیماران روماتیسمی، کسانی که داروهای کورتونی با دوزهای بالا مصرف می‌کنند یا حتی اگر دوز کورتون آنها کم است اما مصرف طولانی مدتی دارند، افرادی که وزن خیلی پایینی دارند، و آنان که چندین عامل خطر را دارند، باید قبل از سنین ذکر شده به غربالگری استخوان بپردازند.

آیا ضرورت دارد که افراد از مکمل‌های کلسیم استفاده کنند؟

در صورتی که فرد به هر دلیلی قادر به مصرف لبنیات نباشد، می‌تواند از مکمل‌ها استفاده کند. برای مثال، افرادی که به پروتئین لبنیات حساسیت دارند و بعد از مصرف لبنیات دچار عوارض گوارشی می‌شوند، می‌توانند با مشاوره پزشک از مکمل‌های کلسیم بهره ببرند. لازم به ذکر است که از خود درمانی و مصرف غیر اصولی مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی باید پرهیز کرد.

بسیاری از بیمارانی که سنگ کلیه دارند، نسبت به مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم ابراز نگرانی می‌کنند، و تصورشان این است که این مواد غذایی می‌توانند مشکل آن‌ها را بدتر کنند. این باور صحیح نیست.
افراد مبتلا به سنگ‌های کلیه کلسیمی توصیه می‌شود از قرص یا شربت‌های کلسیم استفاده نکنند، اما مصرف منابع طبیعی کلسیم، مانند لبنیات و میوه‌ها، نه تنها عیب ندارد بلکه می‌تواند مفید نیز باشد.