آیا فراموشی گاه و بیگاه یک کلمه نشان‌دهنده ابتلا به آلزایمر است؟
زوال عقل به‌طور دقیق یک بیماری نیست، بلکه مفهومی است که به اختلال در توانایی تفکر، به یادآوری یا تصمیم‌گیری اشاره دارد و به‌طور قطع یکی از نگرانی‌های بزرگ در میان سالمندان به شمار می‌رود.
با ورود افراد به سال‌های نود زندگی، نرخ وقوع این اختلال به شکل قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. بر اساس گزارش‌ها، تقریباً پنج درصد از افراد بین ۷۱ تا ۷۹ سال دارای زوال عقل هستند، در حالی که این درصد به حدود ۳۷ درصد در میان افرادی که به نود سالگی نزدیک می‌شوند، می‌رسد.
سالمندان ممکن است نگران از دست دادن توانایی‌های ذهنی و همچنین بار مالی و فشاری که ناشی از مراقبت از افراد مبتلا به زوال عقل ایجاد می‌شود، باشند. برآوردهای یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که هزینه‌های زندگی برای مراقبت از یک فرد مبتلا به آلزایمر – شایع‌ترین نوع زوال عقل – به حدود ۳۲۹,۳۶۰ دلار در ایالات متحده می‌رسد. این رقم به‌طور قطع در حال افزایش است و فشار بیشتری بر روی نظام‌های خدمات اجتماعی و تأمین اجتماعی وارد خواهد آورد.
در ابتدا، مهم است بدانیم که زوال عقل نمی‌تواند از راه دور یا از طریق شخصی که پزشک نیست، تشخیص داده شود؛ زیرا برای شناسایی دقیق این اختلال به معاینه پزشکی جامع نیاز است. در برخی موارد، حتی تصویربرداری از مغز نیز ضروری خواهد بود؛ بنابراین فراموش کردن کلمه‌ای یا حتی فراموش کردن جایی که کلیدهای خود را گذاشته‌اید، نمی‌تواند دلیلی بر ابتلا به زوال عقل باشد. فراموشی اشکال مختلفی دارد و میتواند به دلیل عوامل مختلفی همچون بروز بیماری‌های دیگر، زمین خوردن یا مصرف برخی داروها، از جمله گیاهان دارویی، مکمل‌ها یا داروهای بدون نسخه ایجاد شود.
از دست دادن حافظه طبیعی
همه ما با بالا رفتن سن، دستخوش تغییرات فیزیکی و شناختی مختلفی خواهیم شد. افراد مسن معمولاً با کاهش توانایی در به خاطر سپردن اطلاعات مواجه می‌شوند که این امر کاملاً طبیعی است. آیا شما هم تا به حال در یادآوری یک اطلاعات خاص دچار چالش شده‌اید، گویا باید آن را از عمق ذهن‌تان بیرون بکشید؟ تصور کنید کسی را در فروشگاه می‌بینید که سال‌هاست او را ندیده‌اید. شاید چهره‌اش را به‌خاطر بیاورید اما تا شب نام او را به یاد نیاورید. این وضعیت طبیعی است و بخشی از تغییرات معمول ناشی از پیری است.
مشکل جدی‌تر زمانی پدیدار می‌شود که نام فردی را که هر روز می‌بینید فراموش کنید یا مسیر رسیدن به مکانی را که به‌طور منظم آن را می‌شناسید، گم کنید یا در انجام فعالیت‌های روزمره مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن و رعایت بهداشت شخصی با چالش روبه‌رو شوید.
اگرچه در به خاطر سپردن با مشکل مواجه اید، اما فعالیت‌های روزمره شما مختل نشده است، ممکن است با «اختلال شناختی خفیف» روبرو باشید که پتانسیل بدتر شدن را دارد به همین دلیل، مراجعه به پزشک در این شرایط ضروری است.
توجه به روند شکل‌گیری مشکل پیشنهاد می‌شود. آیا ضعفی که در حافظه خود حس می‌کنید، به‌تدریج و به آرامی پیشرفت کرده یا ناگهانی و سریع بروز یافته است؟ این اطلاعات میتواند برای پزشک در انجام آزمایشات ارزیابی شناختی الزامی باشد.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، اختلالاتی را در زمینه‌های زیر به‌عنوان علائم احتمالی زوال عقل شناسایی کرده است:
حافظه، توجه، ارتباطات، استدلال و قضاوت، حل مسئله و همچنین ادراک بصری که به‌مراتب فراتر از تغییرات طبیعی ناشی از پیری است.
در صورتی که از دست دادن حافظه به‌صورت حاد بوده و فعالیت‌های روزمره شما را دچار اختلال کند، لازم است که هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید، زیرا انواع مشکلات شدید حافظه وجود دارند. اغلب، زوال عقل به‌ندرت و به‌طور تدریجی و در خلال ماه‌ها یا سال‌ها پیشرفت می‌کند؛ در حالی که مشکلاتی مانند روان‌آشفتگی (دلیریوم) می‌توانند به‌طور سریع و ناگهانی در طی چند ساعت یا چند روز و معمولاً در زمینه‌های بیماری حاد ظاهر شوند. همچنین، افسردگی نیز به‌ویژه با بالا رفتن سن میتواند منجر به تغییرات حافظه شود.
زوال عقل و سایر مشکلات مغزی
طبق گزارش ایندیپندنت، بیماری آلزایمر رایج‌ترین نوع زوال عقل به شمار می‌آید و پس از آن، زوال عقل عروقی قرار می‌گیرد. این دو اختلال علائم مشابهی را نشان می‌دهند؛ از جمله سردرگمی، گم کردن چیزها، فراموش کردن دوستان یا اعضای نزدیک خانواده، و ناتوانی در انجام محاسباتی نظیر مدیریت حساب‌های بانکی. برخی بیماری‌ها مانند اختلالات تیروئید یا سفلیس نیز می‌توانند علائمی مشابه زوال عقل را ایجاد کنند. انواع نادرتر زوال عقل ممکن است علائم خاص خود را داشته باشند، در حالی که آلزایمر با مجموعه‌ای از نشانه‌های خاص همراه است که اغلب با تغییرات عینی در مغز مرتبط است.
تمرکز بر ایمنی و نظارت دقیق، به‌ویژه در محیط خانه، برای بیماران مبتلا به زوال عقل بسیار حیاتی است و پزشک یا مددکار اجتماعی میتواند در این زمینه یاری‌رسان باشد.
همچنین مهم است که به دو عامل دیگری که می‌توانند بر عملکرد حسی تاثیر منفی بگذارند، توجه نماییم: دلیریوم یا روان‌آشفتگی (Delirium) و افسردگی.
دلیریوم تغییرات سریع در شناخت و عملکرد ذهنی است و میتواند در افرادی که دچار بیماری حاد هستند، مانند ذات‌الریه یا حتی کرونا، رخ دهد. احتمال ابتلا به دلیریوم با افزایش سن یا تاریخچه صدمات قبلی مغزی افزایش می‌یابد و علائم آن شامل کاهش تمرکز و مشکلات حافظه است.
افسردگی نیز اختلالی است که ممکن است افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد، اما با افزایش سن شایع‌تر می‌شود. در واقع افسردگی معمولاً به حالتی اطلاق می‌شود که فرد به‌طور مداوم احساس غم، بی‌حوصلگی یا ناراحتی می‌کند و از فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برد، کناره‌گیری می‌کند. افراد اغلب ممکن است به دوره‌های مکرر افسردگی دچار شوند. در مواردی سوگواری طولانی ممکن است به افسردگی تبدیل شود. علائم آن میتواند شامل اضطراب، ناامیدی، کاهش سطح انرژی و مشکلات حافظه باشد. در صورت مشاهده نشانه‌های افسردگی در خود یا اطرافیانتان، حتماً با یک متخصص مشورت نمایید.
تمام این شرایط میتواند بسیار نگران‌کننده باشد، اما ترس از زوال عقل، به‌ویژه زمانی که نادیده گرفته می‌شود یا ناشناخته باقی می‌ماند، میتواند بسیار بزرگ‌تر باشد. به همین خاطر، لازم است که هرگونه تغییر در حافظه یا تفکر خود را به‌طور صادقانه و رو راست با پزشک خود در میان بگذارید. زوال عقل نه یک «نقص شخصیتی» است و نه باید به عنوان ابزاری برای انتقاد از یک فرد استفاده شود، بلکه یک مشکل حقیقی در حوزه سلامتی است که نیازمند تشخیص صحیح و درمان مناسب است.
